Według Konwencji o różnorodności biologicznej, „Szczyt Ziemi” z Rio de Janeiro z 1992 r. oraz Dz. U. z 2002 r. nr184 poz. 1532, różnorodność biologiczna definiowana jest jako zmienność żywych organizmów zamieszkujących wszystkie środowiska oraz zmienność systemów ekologicznych. Natomiast Sienkiewicz (2010) definiuje różnorodność biologiczną jako różnorodność wielogatunkowych układów przyrodniczych, tj. ekosystemów i krajobrazów.
Krajobraz rolniczy w Polsce
Polska jest krajem typowo rolniczym, zróżnicowanym w zależności od regionu. Na zachodzie dominują wielohektarowe pola uprawne (województwo wielkopolskie). Przeciwieństwem jest obszar Polski południowej (województwo małopolskie), który wyróżnia się bardzo dużym rozdrobnieniem krajobrazu rolniczego, tworząc mozaikę niewielkich pól uprawnych, wraz z istniejącymi lasami, łąkami, pastwiskami, wodami powierzchniowymi i osadnictwem (miasta i wsie). Południowa część województwa małopolskiego zwana jest „polską Toskanią”, ze względu na zróżnicowane formy użytkowania terenu, a także pagórkowaty charakter. Wśród tradycyjnych upraw w tym regionie pojawią się także coraz częściej winorośla, które wyróżniają ten region Polski.
Krajobraz rolniczy to połączenie działalności człowieka wraz z naturalnymi zasobami przyrodniczymi. Krajobraz ten ulegał zmianom na przestrzeni dziejów. Niegdyś na terenie Polski dominowały lasy liściaste, które rosły na glebach żyznych. Po II Wojnie Światowej w celu pozyskiwania płodów rolnych, a także materiału na opał większość lasów na glebach żyznych została wycięta. Miało to duży wpływ na zmiany w krajobrazie rolniczym, związane przede wszystkim ze zmniejszeniem się powierzchni lasów liściastych a rezultatem tych działań była fragmentaryzacja krajobrazu rolniczego. Zostały utworzone warunki dla celów rolniczych czyli zwiększono możliwość produkcji żywności dla ludzi dzięki uprawom zbożowym czy okopowym. Natomiast działania te miały znaczący wpływ na zaburzenie ciągłości w strukturze krajobrazu rolniczego, poprzez przerwanie istniejących korytarzy ekologicznych, a także zniszczenie ostoi przyrodniczych. Te zmiany w krajobrazie rolniczym zostały dostrzeżone przez władze państwowe. Sformułowano zapisy prawne, które umożliwiły zachowanie wartościowych fragmentów lasów, zbiorników wodnych wraz z roślinnością wodną czy przywodną, a także grupy drzew na obszarach rolniczych. Zaczęto dostrzegać potrzebę kształtowania krajobrazu rolniczego z zasadami zrównoważonego rozwoju, nie tylko w Polsce, ale także w innych krajach członkowskich UE. Formy ochrony przyrody, tj. parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe, obszary Natura 2000, użytki ekologiczne, a także pomniki przyrody umożliwiają zachowanie bioróżnorodności na obszarach rolniczych.
Istotne elementy w krajobrazie rolniczym w aspekcie bioróżnorodności
Bioróżnorodność w krajobrazie rolniczym związana jest z zachowaniem ekosystemów o charakterze naturalnym, jak i półnaturalnym np. ekosystemy leśne, łąkowe, a także roślinność towarzysząca zbiornikom wodnych czy zadrzewienia śródpolne. Ważne jest także sadzenie lub wysiewanie „nowych” rodzimych gatunków roślin, które będą tworzyły zadrzewienia, czy pasy kwietne. Lasy są pozostałością naturalnych ekosystemów, a także były i są sadzone przez człowieka. Stanowią one ważne ostoje przyrodnicze zwłaszcza, gdy są to lasy wielogatunkowe. Im więcej gatunków, tym większa bioróżnorodność.
Łąki to cenne zbiorowiska roślinne, zwłaszcza jednokośne lub dwukośne, które charakteryzują się różnorodną kompozycją gatunków rodzimych, zwłaszcza miododajnych bylin, które przyciągają owady.
W krajobrazie rolniczym są także zadrzewienia śródpolne. Zadrzewienia te występują wzdłuż dróg, czy pól. Rola zadrzewień śródpolnych jest znacząca dla zachowania bioróżnorodności na terenach rolniczych, zwłaszcza na tych obszarach, które charakteryzują się niską lesistością. Zadrzewienia mają znaczące walory przyrodnicze. Są habiatami dla wielu gatunków roślin, zwierząt i ptaków. Zadrzewienia śródpolne różnią się strukturą pionową, a także poziomą, którą tworzy dana kompozycja gatunkowa roślin. Im bardziej mają zróżnicowany skład gatunkowy drzew i krzewów, tym stanowią większą wartość dla bioróżnorodności danego regionu. Zadrzewienia śródpolne wpływają także na mikroklimat i są miejscem pożywienia dla zwierząt oraz ptaków.
Kolejnym bardzo ważnym działaniem w kontekście zwiększenia różnorodności biologicznej jest zakładanie pasów kwietnych. Pasy kwietne, których kompozycja roślin złożona jest z gatunków jednorocznych lub wieloletnich są istotne dla krajobrazu rolniczego. Pełnią one wiele funkcji m.in. ochronną poprzez utworzenie naturalnych barier, w celu minimalizacji rozprzestrzeniania się nawozów a także środków ochrony z pól uprawnych. Pasy kwietne wpływają na zachowanie właściwej wilgotności gleby i są miejscem bytowania owadów zapylających. Pasy kwietne zapewniają prawidłowe funkcjonowanie struktury przyrodniczej krajobrazu rolniczego zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju. W pasach kwietnych bytują owady, które są „naturalnymi wrogami” dla szkodników.
Zbiorniki wodne to kolejne elementy w krajobrazie rolniczym. Niektóre z nich mają charakter naturalny i są niewielkie, płytkie, na skutek niskiego poziomu wód gruntowych. Zbiorniki wodne to ostoje przyrodnicze przede wszystkim dla płazów, ptaków, ryb, organizmów związanych ze środowiskiem wodnym i przywodnym. Te „oczka wodne” pełnią funkcję „zielonych wysp” wraz z roślinnością towarzyszącą, która utworzona jest z roślinności wodnej i szuwarowej, a także gatunków krzewów oraz drzew. Należy pamiętać, aby zbiorniki te były włączone do korytarzy ekologicznych, co wzmocni strukturę przyrodniczą/ekologiczną danego regionu. Niestety tego typu wody powierzchniowe stopniowo „znikają” z krajobrazu rolniczego na skutek zarastania roślinnością. Nadmiar roślinności szuwarowej spowodowany jest procesem użyźniania, czyli eutrofizacją, którą powoduje spływ pestycydów z sąsiadujących pól uprawnych. Stąd też jest potrzeba wdrażania rolnictwa ekologicznego, w celu zmniejszenia stosowania środków ochrony i nawozowych pochodzenia chemicznego, w zamian za stosowanie środków ochrony roślin pochodzenia mineralnego lub organicznego.
Bardzo duży alert skierowany jest do rolników, właścicieli gruntów na obszarach wiejskich, aby zachowywali istniejące zadrzewienia śródpolne, a także sadzili nowe wzdłuż miedz, dróg. Idealnym wariantem byłoby również wprowadzanie nowych nasadzeń zadrzewień, ze szczególnym zwróceniem uwagi na gatunki rodzime, z jadalnymi owocami dla ptaków i zwierząt.