Zmiany klimatu na skutek działalności antropogenicznej są coraz częściej dostrzegane w miastach. Negatywne oddziaływanie urbanizacji jest upatrywane w postępującym procesie synantropizacji, wypieraniu gatunków rodzimych i wzroście gatunków obcych, a także skróconym okresem wegetacji i problemach z gospodarką wodną. Problemy te mają zasięg globalny i dotyczą wielu miast, nie tylko polskich. W celu zminimalizowania negatywnych skutków oddziaływań antropogenicznych na środowisko powstała idea miasta przyszłości, która jest mocno nastawiona na zrównoważony rozwój obszarów zurbanizowanych. W zrównoważonym rozwoju jednym z priorytetów jest kształtowanie zielono-błękitnej infrastruktury. Wskazane jest wprowadzenie nowych zielonych przestrzeni w układach horyzontalnym i wertykalnym, w celu ograniczania powierzchni betonowych, co wpłynie m.in. na zwiększenie różnorodności biologicznej czy podwyższenie wilgotności w miastach. Rośliny mają także właściwości filtracyjne i przyczyniają się do oczyszczania powietrza, gleby z zanieczyszczeń np. pyłowych, czy metali ciężkich. Miasta charakteryzują się zróżnicowanym układem przestrzennym, a znaczne ich obszary pokryte są zwartą zabudową, gdzie problemem jest znalezienie „nowych”, dużych przestrzeni, które mogłyby być zaprojektowane jako nowe tereny zieleni.
Wielofunkcyjne małe przestrzenie zielone
Pomimo gęstej zabudowy w poszczególnych dzielnicach miast istnieje sposób na zazielenienie przestrzeni wraz z dodaniem nawet elementów wodnych. Parki kieszonkowe są jednym z ciekawych rozwiązań, które są wdrażane także w polskich miastach. Parki kieszonkowe są idealnym rozwiązaniem w sąsiedztwie osiedlowej zabudowy, gdzie do opracowania projektu, wykonania parku i pielęgnowania może być włączona lokalna społeczność. Idea parku kieszonkowego została zapoczątkowana w Stanach Zjednoczonych. Obszary te charakteryzują się niedużą powierzchnią, najczęściej 500-1000m2, ale bywają także mniejsze, jak i większe powierzchniowo. Głównym materiałem w kompozycji parków kieszonkowych jest roślinność. W zależności od wielkości przestrzeni przeznaczonej na park kieszonkowy należy podjąć decyzję czy będzie dominowała tam roślinność wysoka (drzewa), średnia (drzewa i krzewy) czy niska (trawy, zioła, byliny). Parki kieszonkowe pomimo, że zajmują niewielkie powierzchnie pełnią ważną rolę „mini zielonych wysp” w mieście. Te „zielone wyspy” ze względu na występowanie różnych gatunków roślin, stanowią miejsce bytowania ptaków, małych zwierząt, a także owadów. Dużą wartością dodaną jest obecność zbiorników wodnych. Element wody w miastach jest bezcenny. Zbiornik wodny z uwzględnieniem gatunków wodnych i szuwarowych będzie miejscem bytowania ryb, płazów, co wpłynie na zwiększenie bioróżnorodności w przestrzeni zurbanizowanej. Warto zaznaczyć, iż pozostałe elementy zagospodarowania przestrzennego, oprócz roślinności powinny być wykonane z materiałów naturalnych np. drewna. Takie podejście wpisuje się w zasady zrównoważonego rozwoju miast. Parki kieszonkowe mają także wpływ na polepszenie jakości życia w miastach, ze względu na wartości przyrodnicze, a także wpływają na lepsze samopoczucie mieszkańców, poprzez kontakt z naturą w mini skali. Kolejną zaletą jest wzmocnienie więzi społecznych, poprzez wypracowanie świadomości związanej z odpowiedzialnością za utrzymanie wspólnego dobra, jakim jest park kieszonkowy. Parki kieszonkowe są idealnym rozwiązaniem na zwiększenie powierzchni biologicznie czynnej, zwłaszcza w dużych miastach. Te zielone przestrzenie są wielofunkcyjne – funkcja przyrodnicza, zdrowotna, rekreacyjna, społeczna, a także użytkowa. Na obszarach parków kieszonkowych można wprowadzać elementy z ogrodnictwa miejskiego np. w skrzyniach uprawiać warzywa, tj. sałatę, szczypiorek, rzodkiewkę. Takie rozwiązania są stosowane i sprawdzają się funkcjonalnie na osiedlach mieszkaniowych w austriackich miastach, np. w Wiedniu.
Niestandardowe przestrzenie zielone – case study
Małe przestrzenie zielone mogą być także wprowadzane na powierzchniach, gdzie wydaje się, że ich funkcje zostały już w pełni wykorzystane. Należą do nich ściany budynków, dachy małych obiektów architektonicznych, torowiska, nasypy kolejowe czy pasy zieleni wzdłuż ulic. Ściany budynków, zwłaszcza tych, które nie są ocieplone bardzo szybko nagrzewają się, a tym samym podwyższają także temperaturę najbliższego otoczenia. Rośliny natomiast mają tą zaletę, że chronią daną elewację przed nagrzewaniem się, obniżają temperaturę powietrza, a także pełnią funkcję ochronną elewacji przed zniszczeniem, które jest powodowane m.in. przez deszcz, wiatr, słońce (nagrzewanie).
Kolejną małą przestrzenią, która może wpłynąć na zmiany klimatu w miastach są dachy przystanków autobusowych. Zielone dachy przystanków autobusowych pojawiają się coraz częściej, zwłaszcza w dużych miastach, przykładem jest Warszawa czy Wrocław. Należy także zwrócić uwagę na infrastrukturę komunikacyjną w miastach. Torowiska tramwajowe, a także nasypy kolejowe nie muszą, a wręcz nie powinny być pozbawione roślinności. Na tych elementach liniowych, ważnych ze względów komunikacyjnych miast powinna pojawić się roślinność. Jeśli chodzi o zagospodarowanie torowisk tramwajowych, to wprowadza się różne gatunki traw, ale roślinność trawiasta wymaga pielęgnacji m.in. koszenie i podlewanie. Innym rozwiązaniem jest zastosowanie rozchodnika, który bardzo szybko zadarnia daną powierzchnię i jest rośliną, która bezproblemowo rośnie w takich trudnych warunkach siedliskowych jakim są torowiska.
Z codziennej obserwacji możemy stwierdzić, ze torowiska dla pociągów są czyszczone z roślinności dla celów bezpieczeństwa. W sąsiedztwie torowisk na nasypach kolejowych zaleca się pozostawienie roślinności synantropijnej (antropogenicznej), która w sposób spontaniczny odtwarza się na tych stanowiskach. Roślinność ta ma także wpływ na polepszenie klimatu w miastach i charakteryzuje się również wysokimi walorami dekoracyjnymi, zwłaszcza w okresie kwitnienia bylin, tj. mak polny, żmijowiec zwyczajny, kozibród łąkowy itp. Zieleń wzdłuż ulic też powinna być kształtowana z zasadami zrównoważonego rozwoju. Wskazane jest zakładanie trawników o charakterze łąk kwietnych, które będą miejscem bytowania pożytecznych owadów, a także różnych gatunków roślin. Zmniejszenie liczby koszeń wpłynie także na zatrzymanie wilgoci w glebie.
Podsumowanie
Jednym z głównych działań w aspekcie powstrzymania negatywnych skutków urbanizacji jest wprowadzanie małych zielonych przestrzeni, co jest również jednym z działań w zakresie zrównoważonego rozwój. Zielone miasto jest szansą dla nas i dalszych pokoleń na polepszenie jakości życia w jednostkach zurbanizowanych. Działania te są wyzwaniem dla lokalnych władz, a także mieszkańców.
