Miasto – środowisko przyrodnicze a działalność człowieka
W miastach obserwujemy postępujący proces urbanizacji związany z intensywną działalnością człowieka, której skutkiem jest negatywny wpływ na jakość życia człowieka. Istniejące źródła zanieczyszczeń, tj. transport drogowy, składowiska odpadów, przemysł, a także występowanie nieprzepuszczalnych nawierzchni np. betonu, brak lub znikomy udział zbiorników retencyjnych powodują znaczące zmiany w środowisku przyrodniczym miast. Miasto to mozaika elementów przyrodniczych, a także antropogenicznych i określa się je jako „wyspa ciepła” (z j. ang. „heat island”), gdyż działalność antropogeniczna ma istotny wpływ na podwyższenie temperatury na tych obszarach w porównaniu z terenami pozamiejskimi. Takie warunki sprzyjają występowaniu coraz częściej obcych gatunków roślin oraz zanikaniu gatunków rodzimych. Zanieczyszczenie powietrza, gleb, wód, a także zmiany w składzie gatunkowym roślin i zwierząt występujących na terenach zurbanizowanych, stanowią problem globalny wielu krajów, w tym także Polski. Zanieczyszczenia pyłowe są groźne dla człowieka i powodują choroby dróg oddechowych a także choroby nowotworowe. Gleby w miastach to głównie gleby pochodzenia antropogenicznego. Na niektórych obszarach miejskich, można wyróżnić gleby mniej przekształcone, porastające roślinnością naturalną lub półnaturalną, które reprezentują fragmenty lasów lub parków zabytkowych. Ze względu na liczne źródła emisji zanieczyszczeń, które wpływają negatywnie na jakość warunków klimatyczno-przyrodniczych, należy zwrócić szczególną uwagę na znaczenie terenów zieleni w miastach.
Zróżnicowanie terenów zieleni
Tereny zieleni stanowią jeden z ważniejszych komponentów w strukturze miast. Obszary te zróżnicowane są ze względu na wielkość, kompozycję i skład gatunków roślin, a także funkcję użytkową. Do terenów zieleni należą m.in. parki miejskie, parki zabytkowe, lasy miejskie, skwery, ogrody na dachach, ogrody przydomowe, ogrody kieszonkowe, ogródki działkowe, cmentarze. Należy także wyróżnić zieleń towarzyszącą, która jest reprezentowana przez nasadzenia przyuliczne wzdłuż tras jezdnych, czy pieszo-jezdnych, ogródki tymczasowe a także roślinność na balkonach oraz pnącza, tworzące tzw. „zielone ściany”. Tereny zieleni zwłaszcza wielkopowierzchniowe o przeważającym udziale powierzchni biologicznie czynnej to „zielone płuca” miast, a także korytarze ekologiczne dla zwierząt i roślin. Należą do nich przede wszystkim lasy miejskie, parki a także roślinność w dolinach nieregulowanych, naturalnych rzek. Skład gatunkowy a także struktura przestrzenna roślinności na terenach zieleni jest bardzo zróżnicowana i zależy od wielu czynników. Niektóre obszary zostały „zaadaptowane” i włączone do terenów zieleni. Dotyczy to często lasów miejskich, które są pozostałościami dawnych, naturalny lasów. Aktualnie lasy te są ostojami bioróżnorodności dla miast, a także miejscem rekreacji. W aspekcie znaczących wartości przyrodniczych a także kulturowych i historycznych należy wyróżnić parki zabytkowe. Niektóre z nich znajdują się w granicach administracyjnych miast i wyróżniają się roślinnością urządzoną, nasadzoną przez człowieka, a także fragmentami roślinności spontanicznej, naturalnej, która jest pozostałością dawnych lasów. Obszary te pełnią funkcje estetyczne, przyrodnicze, kulturowe, społeczne a także turystyczne. Tereny zieleni są również wykorzystywane w celach dydaktycznych. Zamieszczone tablice informacyjne z nazwami gatunków drzew, krzewów w parkach miejskich a także parkach zabytków, są przydatne m.in. w celach przeprowadzenia zajęć edukacyjnych dla dzieci i młodzieży, a także stanowią atrakcję turystyczną dla osób odwiedzających dany park. Ponadto bardzo atrakcyjne są ścieżki dydaktyczne, które znajdują się np. w lasach miejskich. Na trasie danej ścieżki dydaktycznej zamieszczone mogą być informacje o genezie danego lasu, składzie gatunkowym roślin, zwierząt, owadów a także problemów związanych z zarządzaniem, czy ochroną na tym obszarze.
Tereny zieleni a aspekt ekonomiczny
Tereny zieleni powinny być projektowane i zakładane w tych częściach miasta, gdzie ich nie ma lub występują sporadycznie. Aktualnie coraz częściej zakładane są przy nowych inwestycjach budowlanych np. osiedlach, centrach handlowych itp. Zieleń ma znaczący wpływ na aspekt ekonomiczny nowych inwestycji budowlanych. Zaobserwowano trend, iż ceny mieszkań na osiedlach zlokalizowanych w bezpośrednim sąsiedztwie parku czy lasu miejskiego są znacznie wyższe od standardowych cen. Od dawien dawna wiadomo, że obcowanie z przyrodą wpływa pozytywnie na zdrowie człowieka np. wycisza i relaksuje organizm. Życie w mieście, zwłaszcza w dużych aglomeracjach charakteryzuje się dużą dynamiką i pośpiechem ludzi, co w konsekwencji powoduje u nich zmęczenie, a nawet problemy ze zdrowiem.
Nowe trendy w projektowaniu terenów zieleni
W ciągłym procesie urbanizacji w wielu krajach zwrócono szczególną uwagę na usługi ekosystemowe. Priorytetem staje się polepszenie jakości życia w miastach, m.in. poprzez łatwy i bliski dostęp mieszkańców do terenów zieleni. Ponadto zmieniają się także trendy w projektowaniu oraz pielęgnacji terenów zieleni. W projektowaniu nowych terenów zieleni w miastach, coraz częściej nawiązuje się do stylu naturalistycznego „natural landscaping”. Głównym celem jest zastosowanie rodzimych gatunków roślin, które reprezentują różne typy roślinności, tj. leśnej, trawiastej, wodnej i przywodnej itp. ze znacznie mniejszymi wymogami pielęgnacyjnymi. W projektowaniu w stylu naturalistycznym dąży się do „przeniesienia krajobrazów roślinnych pozamiejskich” do miast. Tereny zieleni stają się w takich sytuacjach jeszcze bardziej atrakcyjne, gdyż umożliwiają odpoczynek w otoczeniu roślinności o wysokich walorach dekoracyjnych, wraz z towarzyszącą im małą architekturą (rzeźby, ławki, lampy) a także ze zbiornikami wodnymi.
Podsumowanie
Roślinność ze względu na jej walory m.in. dekoracyjne, przyrodnicze, fitoremediacyjne, rekreacyjne ma znaczący wpływ na polepszenie jakości życia mieszkańców w miastach. Dlatego warto inwestować w tzw. zielone ściany, ogrody na dachach, ogrody przydomowe, skwery i parki, aby zwiększyć udział powierzchni biologicznie czynnej pokrytej roślinami na obszarach zurbanizowanych.
