Do znaczących problemów środowiskowych w miastach należy zaliczyć zmniejszanie się przestrzeni biologicznie czynnej, wyższą temperaturę niż na obszarach pozamiejskich, problemy z retencją wody, zanieczyszczenie gleb, powietrza, wody, a także skrócony okres wegetacji. W miastach mogą występować różne typy roślinności, które reprezentują roślinność naturalną (np. lasy), półnaturalną (np. łąki, murawy) a także synantropijną. Roślinność synantropijna, zwana spontaniczną to roślinność towarzysząca człowiekowi, która została świadomie lub nieświadomie „wprowadzona” do miast. Ten rodzaj roślinności zaczął coraz częściej być spotykany od XX wieku w krajobrazie miejskim.
Cechy roślinności spontanicznej
Gatunki roślin synantropijnych (spontanicznych) wyjątkowo dobrze przystosowane są do życia w „ekstremalnych” warunkach miejskich. Rośliny synantropijne charakteryzują się dużą odpornością na niesprzyjające warunki siedliskowe (zanieczyszczenia w glebie, w powietrzu, susza, zasolenie itp.), łatwością rozprzestrzeniania się (generatywnie i wegetatywnie), a także rozpoczynaniem sukcesji na obszarach pozbawionych roślinności. Często są to rośliny pionierskie.
Rośliny spontaniczne – wybrane przykłady
Roślinność spontaniczna jest jednym z komponentów miast i występuje na obszarach przemysłowych, składowiskach, nieużytkach, nasypach kolejowych, gruzowiskach, trawnikach nowych osiedli mieszkaniowych. Do przykładowych gatunków należą:
- jęczmień płonny (Hordeum murinum L.), stokłosa miękka (Bromus hordeaceus L.) pojawiają się jako roślinność zastępcza trawników, preferują gleby żyzne i stanowiska nasłonecznione.
- ślaz zaniedbany (Malva neglecta L.), pokrzywa żegawka (Urtica urens L.) preferują stanowiska żyzne, półcieniste,
- łoboda błyszcząca (Atriplex sagittata Borkh.) rośnie na śmietnikach, miejscach składowania odpadów, terenach prac remontowo–budowlanych,
- nostrzyk żółty (Melilotus officinalis L.) nostrzyk biały (Melilotus albus L.), żmijowiec zwyczajny (Echium vulgare L.) to gatunki nie tylko towarzyszące człowiekowi, ale przede wszystkim bardzo dekoracyjne, z wysokimi walorami estetycznymi. Gatunki te są światłożądne, charakteryzują się dużą produktywnością. Rosną na terenach kolejowych, a także na skarpach,
- wrotycz pospolity (Tanacetum vulgare L.) i bylica pospolita (Artemisia vulgaris L.) to wysokie byliny o dużej produktywności, wchodzą w układy zastępczych terenów zieleni, preferują gleby żyzne, bogate w azot, rosną często na niekoszonych trawnikach.
- nawłoć późna (Solidago gigantea Aiton), nawłoć kanadyjska (Solidago canadensis L.) , występują w dolinach dużych rzek np. Wisły na siedliskach, gdzie zniszczona została roślinność naturalna (łęgi), żyznych siedliskach, w zasięgu sporadycznych zalewów – estetyczne i wysokie do 1.5 m byliny.
Praktyczne wykorzystanie roślinności spontanicznej
Roślinność spontaniczna może pełnić funkcję „zastępczych terenów zieleni”, zwłaszcza w tych częściach miast, gdzie znikomy jest udział terenów zieleni. W dzisiejszych czasach ważny jest aspekt ekonomiczny, który przekłada się na możliwości projektowania nowych terenów zieleni, a także pielęgnowania tych istniejących. Rekultywacja terenów przemysłowych, a także innych obszarów przekształconych przez działalność człowieka stanowi wyzwanie dla współczesnych czasów, w celu przywrócenia wartości przyrodniczych obszarom zdegradowanym. Dobrą alternatywą w tym aspekcie jest wprowadzanie roślinności spontanicznej, która ma wiele zalet. Gatunki roślin, które należą do roślinności spontanicznej są tolerancyjne co do przekształconych warunków siedliskowych, szybko zadarniają daną powierzchnię, a przede wszystkim nie wymagają nakładów finansowych związanych z pielęgnacją. Coraz częściej obserwowany jest „ukłon” w stronę tej grupy roślin w miastach europejskich.
Miasto to „wyspa ciepła” z dominującym udziałem gleb pochodzenia antropogenicznego, co stanowi idealne warunki do rozwoju roślin spontanicznych. Jednym z ciekawszych przykładów jest zastosowanie tej grupy roślin na nasypach kolejowych. W miastach polskich stopniowo zmienia się trend związany z pielęgnacją zieleni, np. zamiana intensywnie koszonych trawników na łąki, a także wyeksponowanie istniejącej roślinności spontanicznej lub celowe jej wprowadzanie jako jeden z komponentów terenów zieleni. Wśród gatunków roślin synantropijnych jest znaczny udział gatunków miododajnych, które wabią owady. Ma to wpływ na zwiększenie bioróżnorodności krajobrazu miejskiego. Spontaniczna roślinność może mieć także pozytywne znaczenie w aspekcie walorów wizualnych. Duża różnorodność gatunków roślin polepsza walory estetyczne miasta.
Roślinność synantropijna miała niegdyś „złą opinię”. Postrzegana była jako niepożądany element w krajobrazie miejskim. Ze względu na zmiany klimatu, a także znaczną antropopresję w miastach, jej zalety (np. brak wymaganych zabiegów pielęgnacyjnych typu podlewanie) zostają stopniowo „odkrywane”, co ma także wpływ na zmiany w trendach projektowania terenów zieleni.
