Według danych Głównego Urzędu Statystycznego przemysł wydobywczy w Polsce to ponad 2200 podmiotów gospodarczych (z sektora publicznego i prywatnego) różnej wielkości. Liczba ta w ciągu ostatnich kilkunastu lat uległa podwojeniu. Stanowią one ponad 15% przedsiębiorstw funkcjonujących w Unii Europejskiej w branży „mining and quarrying”, co stawia Polskę na pierwszym miejscu pod względem liczby takich podmiotów. Jednocześnie górnictwo zajmuje wysokie 4 miejsce wśród branż kształtujących PKB w Polsce. W 2018 r. przemysł wydobywczy i okołowydobywczy wygenerował 5,1% krajowego PKB.
Krajowe górnictwo tworzą w głównej mierze kopalnie odkrywkowe, a podrzędnie podziemne i otworowe. Odkrywkowa eksploatacja związana jest przede wszystkim ze złożami kopalin skalnych rozmieszczonymi niemalże równomiernie w całej Polsce, ale również węgla brunatnego w Polsce centralnej i zachodniej. Kopalnie podziemne związane są górnictwem rudnym (miedziowo-srebrowym) na Dolnym Śląsku, węglem kamiennym na Górnym Śląsku oraz Lubelszczyźnie i solą kamienną w Polsce środkowej. Otworowo eksploatowane są natomiast ropa naftowa, gaz ziemny i siarka rodzima.
Górnictwo pod wieloma względami jest branżą specyficzną. Złoża kopalin cechują się bowiem nieodnawialnością zasobów – co istotnie odróżnia je od innych komponentów środowiska – oraz określonym i niezmiennym położeniem w przestrzeni wynikającym z budowy geologicznej. Te dwa aspekty skutkują konkretnymi następstwami w użytkowaniu gruntów na danym terenie, który może być użytkowany w kierunku górniczym od kilku do nawet kilkudziesięciu lat. Tyle bowiem trwać może faza produkcyjna w cyklu życia projektu górniczego. Możliwość określenia długości trwania inwestycji górniczej jest swego rodzaju zaletą wyróżniającą tego rodzaju działalność gospodarczą. Z założenia bowiem po jej zakończeniu obszarowi pogórniczemu muszą zostać przywrócone wartości użytkowe zgodnie z obowiązującym w Polsce Prawem geologicznym i górniczym (Ustawa z 2011r., z późn. zm.). Jak głosi art. 129 ust. 1 przywołanej Ustawy – w przypadku likwidacji zakładu górniczego, w całości lub w części, przedsiębiorca jest obowiązany przedsięwziąć niezbędne środki w celu ochrony środowiska oraz rekultywacji gruntów po działalności górniczej. Dany obszar nie jest więc tracony bezpowrotnie, jak ma to miejsce w przypadku inwestycji drogowych lub budowlanych. Niejednokrotnie jego wartości użytkowe, krajobrazowe lub przyrodnicze są wyższe w porównaniu do tych sprzed rozpoczęcia eksploatacji. Wiele terenów pogórniczych obecnie objętych jest różnymi formami ochrony przyrody ożywionej z uwagi na wysokie walory i dużą bioróżnorodność. Jak sugerują naukowcy z Uniwersytetu Śląskiego – prowadzone obserwacje terenów pogórniczych w Polsce, pozwalają na przewartościowanie dotychczasowego myślenia o obszarach poeksploatacyjnych wyłącznie w kategoriach zagrożenia dla środowiska przyrodniczego.
Pojęcie rekultywacji gruntów zdefiniowane jest w Ustawie o ochronie gruntów rolnych i leśnych (Ustawa z 1995 r. z późn. zm.). Rozumie się przez to nadanie lub przywrócenie gruntom zdegradowanym albo zdewastowanym wartości użytkowych lub przyrodniczych przez właściwe ukształtowanie rzeźby terenu, poprawienie właściwości fizycznych i chemicznych, uregulowanie stosunków wodnych, odtworzenie gleb, umocnienie skarp oraz odbudowanie lub zbudowanie niezbędnych dróg. W dalszej kolejności grunty zrekultywowane poddaje się różnym formom zagospodarowania — najczęściej w kierunku leśnym, rolniczym, rekreacyjnym i komunalnym.
W polskim krajobrazie odnaleźć można setki miejsc i obiektów, które powstały na skutek racjonalnej i kompleksowej rekultywacji terenów pogórniczych, przede wszystkim związanych z działalnością odkrywkową. Są to wyjątkowe miejsca, które swoje istnienie zawdzięczają właśnie działalności górniczej. Wśród wielu wymienić należy Górę Kamieńsk, górującą na wysokość 395 m n.p.m., co decyduje o tym, że jest najwyższym wzniesieniem w centralnej Polsce. Jest ona niczym innym jak zwałowiskiem zewnętrznym znajdującej się nieopodal największej w Polsce kopalni węgla brunatnego w Bełchatowie. Sukcesywnie przeprowadzane procesy rekultywacji w kierunku leśnym doprowadziły do powstania kompleksu leśnego o powierzchni ponad 1516 ha. Obecnie Góra Kamieńsk to idealne miejsce wypoczynku dla całych rodzin. Oferuje wiele całorocznych (i sezonowych – stok narciarski) atrakcji dla miłośników aktywnego spędzania wolnego czasu.
Tereny pogórnicze to jednak nie tylko zagospodarowane składowiska odpadów. W wielu tego typu miejscach uwarunkowania naturalne niemalże same zadecydowały o wodnym kierunku rekultywacji. Dobrym tego przykładem jest miasto Kraków, w graniach którego (lub w bezpośrednim sąsiedztwie) znajduje się wiele zbiorników wodnych będących pozostałością po dawnej eksploatacji kruszyw naturalnych (piasków i żwirów). Postępujące procesy zagospodarowania w kierunku rekreacyjnym sprawiły, że aktualnie są to miejsca cieszące się ogromnym powodzeniem wśród mieszkańców – amatorów kąpieli i wędkarstwa.
Polska może się także pochwalić jedynym na świecie sztucznym akwenem powstałym w wyrobisku po odkrywkowej kopalni siarki Machów. Znane obecnie pod nazwą Jezioro Tarnobrzeskie, powstało w miejscu wsi Machów, która musiała ustąpić miejsca odkrytym pod koniec lat 50. w rejonie Tarnobrzega bogatym złożom siarki. Obecnie jest to akwen o powierzchni około 500 ha i posiadający 11 km linię brzegową. Woda o najwyższej klasie czystości powoduje, że jest to miejsce o niesłabnącej popularności wśród mieszkańców, a baza rekreacyjna z roku na rok rozrasta się.
Podobne – równie atrakcyjne pod względem estetycznym i przyrodniczym – przykłady wykorzystania terenów pogórniczyć można mnożyć. W obszarach intensywnie użytkowanych górniczo stają się one bardzo ważnym elementem krajobrazu, ale takim elementem, który ten krajobraz ubogaca i nie obniża jego walorów. Właściwie zagospodarowane tereny pogórnicze, które w ostatnim czasie są już regułą a nie wyjątkiem, służą zarówno ludziom, jak i przyrodzie. Świadomość takiego stanu rzeczy jest niezwykle istotna dla akceptacji górnictwa jako jednej z branż decydującej o rozwoju gospodarczym kraju. Górnictwo bowiem dostarcza surowców niezbędnych dla zaspokojenia naszych podstawowych potrzeb, ale również dla branż strategicznych dla kraju, w tym energetyki i rolnictwa.
