Co to jest Miasto Gąbka?
Istniejące obszary miejskie często muszą radzić sobie z powodziami spowodowanymi ulewnymi deszczami. Miasto Gąbka (Sponge City) to innowacyjny sposób naśladowania i wspomagania naturalnego obiegu wody. Miasto Gąbka to obszar zieleni miejskiej oraz pokrywy glebowej, które zostały zaprojektowane tak, aby radzić sobie z nadmiernymi opadami lub wezbraniami rzek. Miasto Gąbka wskazuje na szczególny typ retencji krajobrazowej, która nie działa jak nieprzepuszczalny system, uniemożliwiający przenikanie wody przez grunt, ale bardziej jak gąbka, faktycznie pochłaniając i oddając wodę deszczową. Następnie naturalnie filtrowana przez glebę woda dopuszczana jest do warstw wodonośnych. Pozwala to na wydobywanie wody z gruntu przez studnie miejskie lub podmiejskie. Ta woda może być łatwo uzdatniana i wykorzystywana do zaopatrzenia miasta.
Koncepcja Sponge City to chiński model planowania urbanistycznego, który opiera się na naturalnej infrastrukturze zarządzania wodami opadowymi, z naciskiem na kontrolę przeciwpowodziową i łagodzenie wpływu rozwoju miast na hydrologię i ekosystemy miejskie. Projektowanie Miast Gąbek może zapewnić zdolność do naturalnego wchłaniania wody. Uzupełnieniem takiego podejścia jest stosowanie wydajnego systemu kanalizacyjnego, wspomagającego przeciwdziałanie częstym niedoborom wody, szczególnie dotkliwych w dużych miastach.
Warto pamiętać, że inwestowanie w zieloną infrastrukturę nie jest łatwe. Zmniejszenie liczby twardych powierzchni i zwiększenie ilości chłonnych gruntów, zwłaszcza terenów zielonych, może znacząco wpłynąć na redukcję częstotliwości powodzi. Jest to więc plan długoterminowy, ale z wieloma korzyściami. Jego celem jest zwiększenie infiltracji, zatrzymywania, przechowywania, uzdatniania i odprowadzania wody przy jednoczesnej poprawie jakości życia w mieście. Model Miasto Gąbka jest podobny do wielu znanych na całym świecie podejść, takich jak:
1. Rozwój o niskim wpływie (LID; Low impact development) to termin używany w Kanadzie i Stanach Zjednoczonych do opisania podejścia planowania przestrzennego i projektowania inżynieryjnego.
2. Aktywny, piękny i czysty – Active, Beautiful, CleanWaters (ABC Waters) to program zarządzania zielenią w Singapurze.
3. Zrównoważone systemy drenażu (SUDS; Sustainable drainage systems), to wprowadzane przez Wielką Brytanię, techniki odwadniające na terenach miejskich.
4. W Australii rozwija się koncepcja projektowania urbanistycznego wrażliwego na wodę (Water Sensitive Urban Design; WSUD), co w Polsce sprawia kłopot w przetłumaczeniu. Czasem spotkać się można z określeniem „wody wrażliwe urbanistyki”.
Podobnie jak w przypadku innych podejść, model Miasta Gąbki obejmuje te wyżej wymienione promowane trendy światowe. Należy pamiętać, że jest to również powrót do tiān rén hé yī (天人合一), starożytnej chińskiej filozofii harmonii między ludźmi, a naturą.
Jakie są zalety Miasta Gąbki?
Z jednej strony możliwa jest ocena wpływu zmian klimatu na miasto, a z drugiej strony uzupełnienie wód gruntowych, a tym samym większa dostępność wody, gdyż wybetonowane miasta nie odtwarzają zasobów wód podziemnych. Wiąże się to również z wyższą samowystarczalnością wodną, co pozwala miastom w coraz większym stopniu polegać na źródłach wody znajdujących się w ich granicach. Oznacza to niższe koszty środowiskowe i zdrowotne ze względu na znaczne zmniejszenie zanieczyszczenia wody. Niekwestionowaną korzyścią jest minimalizowane ryzyka powodzi, ponieważ miasto oferuje bardziej przepuszczalne przestrzenie dla naturalnej retencji i wchłaniania wody. Prowadzi to do większej odporności klimatycznej miasta, a w szczególności efektywniejszej zdolności radzenia sobie z ryzykiem powodzi, wynikającym ze zmiany warunków atmosferycznych w ostatniej dekadzie. Ważne jest również zwrócenie uwagi na niższe obciążenia techniczne systemów odwadniających, stacji uzdatniania wody, sztucznych kanałów i strumieni naturalnych. Wiąże się to również z ekonomicznymi kosztami infrastruktury odwadniania i oczyszczania. Miasto Gąbka może zamienić wodę deszczową do celów rolniczych i przemysłowych.
Bardziej zielone i przyjemniejsze przestrzenie miejskie poprawiają jakość życia, tworzą niepowtarzalny odbiór estetyczny krajobrazu oraz tereny rekreacyjne, które przyciągają ludzi. Oznacza to również wzrost wartości gruntów ze względu na czystsze, zdrowsze i otwarte przestrzenie w pobliżu prywatnych posesji. Ponadto, można wymienić inne ważne okoliczności, takie jak poprawa mikroklimatu i bezpośrednie zwalczanie efektu Miejskiej Wyspy Ciepła.
Warto nadmienić, że tereny zielone i zbiorniki wodne mogą zapewnić relaksujące przestrzenie rekreacyjne dla ludzi, a także schronienie dla dzikiej przyrody. Nie sposób się nie zgodzić, że obfite tereny zielone są kluczowe do poprawy samopoczucia psychicznego i fizycznego. Wzbogacona bioróżnorodność wokół zielonych, otwartych przestrzeni, terenów podmokłych, ogrodów miejskich i zielonych dachów, to oznaka prawidłowo funkcjonującego miasta.
Czego w praktyce potrzebuje Sponge City?
Projekt Miasta Gąbki powinien być wykorzystywany do zmniejszenia negatywnego wpływu rozwoju urbanistycznego, adaptacji do zmian klimatu (regulacji warunków termicznych zależnych od pogody) i ochrony zasobów wodnych przed suszą. W celu sprostania wymaganiom, następujące cechy powinny być brane pod uwagę:
1. Pozostawienie dużej przestrzeni wokół terenów zabudowanych, przez którą przesiąka woda oraz zachowanie ciągłości terenów zielonych.
2. Połączone ze sobą drogi wodne, kanały i stawy w dzielnicach, które mogą naturalnie zatrzymywać i filtrować wodę, a także wspierać ekosystemy miejskie, zwiększając bioróżnorodność i stwarzając możliwości rekreacyjne.
3. Cechy projektowe architektury miejskiej – zielone dachy, które mogą zatrzymywać wodę deszczową i naturalnie ją filtrować, zanim odparuje lub zostanie przepuszczona do wierzchniej warstwy gleby (gruntu).
4. Porowate projekty w całym mieście, w tym budowa kontrukcji typu bio-swale i systemów bio-retencji w celu zatrzymania spływów i umożliwienia infiltracji do wód gruntowych.
5. Porowate drogi i chodniki, które mogą bezpiecznie pomieścić ruch samochodowy i pieszy, jednocześnie umożliwiając przenikanie wody do gleby i zasilanie wód gruntowych.
6. Systemy odwadniające, które umożliwiają spływanie wody i jej wchłanianie przez glebę (grunt) lub okierunkowany spływ wody deszczowej do terenów zielonych w celu naturalnej absorpcji oraz uzupełniania dla roślin.
7. Oszczędne gospodarowanie wodą, w tym rozszerzenie recyklingu, szczególnie szarej wody z domów i innych obiektów konstrukcyjnych, zachęcanie konsumentów do oszczędzania wody poprzez wyższe taryfy opłat za jej zużycie, kampanie uświadamiające oraz ulepszone inteligentne systemy monitorowania (czujniki) w celu identyfikacji wycieków i nieefektywnego wykorzystania wody.
Dlaczego potrzebne są strategie tworzenia Miast Gąbek?
Koncepcja zarządzania zielenią miejską z koniecznością poprawy odwodnienia (drenażu) jest obecnie rozważana w wielu częściach świata. Zastosowana koncepcja Miasta Gąbki w Parku Dolinki Służewieckiej w Warszawie (ryc. 1) świetnie się sprawdza, gdyż otaczający ją teren z nieckami retencyjnymi, nie ulega błyskawicznemu zalaniu, w odróżnieniu od obszarów zabudowanych sąsiadujących z parkiem miejskim (ryc. 2). Dodatkowo, trzcinowiska mogą pełnić funkcję oczyszczającą wody deszczowej (ryc. 3), a zbiorniki retencyjne mogą zostać rezerwuarem wody podczas suszy (ryc. 4). Budowa Miast Gąbek była i nadal jest przedmiotem dyskusji. W ramach koncepcji Miasta Gąbki, Chiny również zachęcają do korzystania z wody niezdatnej do picia, w tym odsolonej, uzdatnionej szarej i zebranej deszczówki.
Podsumowanie
W obliczu wyzwań związanych z gospodarką wodną na obszarze miejskim, potrzebna jest budowa infrastrukty poprawiającej jakość życia. Urbanistyka jest dziedziną wiedzy o mieście i jego budowie, przekształceniach oraz oddziaływaniu na region. Pomysł, że miasto może spełniać funkcję gąbki, zyskuje popularność na całym świecie. Zwiększająca się wiedza wzajemnego oddziaływania pomiędzy oczyszczaniem ścieków, odwadnianiem terenu i odbiorem wody, doprowadziła do powstania nowych technik jej zarządzania. Dlatego, w wielu obszarach powstają miasta pilotażowe, które w przyszłości będą przystosowane do zmian klimatycznych.
