Terminem biocenoza określamy zespół organizmów żywych zamieszkujących dane siedlisko przyrodnicze powiązanych wzajemnymi zależnościami. Twórcą tego określenia był niemiecki zoolog Karl Möbius. Części składowe biocenozy to fitocenoza (zespół populacji organizmów roślinnych), zoocenoza (zespół populacji zwierzęcych) i mikrobiocenoza (populacja mikroorganizmów). Środowiskiem życia biocenozy jest biotop. Tworzą one razem ekosystem. Stanem pożądanym w biocenozie jest homeostaza, czyli tzw. dynamiczna równowaga, czyli sytuacja w której nie ulega ona większym zmianom ilościowym i jakościowym, a liczba całkowita producentów, konsumentów i destruentów jest niemal stała, ulegając tylko nieznacznym wahaniom.
Oprócz homeostazy podstawowymi cechami biocenoz są ich trwałość w czasie i zdolność do samoregulacji.
Biocenoza jako żywa część ekosystemu oparta jest przede wszystkim na wzajemnych zależnościach: pokarmowych, ale także na wewnątrzgatunkowej i międzygatunkowej konkurencji. Najbardziej trafnym odwzorowaniem struktury biocenozy oraz charakteru przepływu materii jest przedstawienie graficzne, w formie łańcuchów, sieci czy piramid ekologicznych. Zarówno fitocenoza jak i zoocenoza danej biocenozy charakteryzują się pewną odmiennością w stosunku do biocenoz sąsiadujących.
Biocenozy mogą być zarówno pochodzenia naturalnego jak i antropogenicznego. I tak wyróżnić można:
- hylocenozę, czyli biocenozę leśną,
- agrocenozę, czyli biocenozę pól uprawnych,
- pratocenozę, czyli biocenozę łąk i pastwisk,
- urbicenozę czyli biocenozę miast
Przykłady naturalnej biocenozy to także sawanna czy jezioro. Inne biocenozy pochodzenia antropogenicznego to na przykład miejski park.
