Polska jest krajem gdzie dominuje krajobraz rolniczy. Fragmentacja obszarów wartościowych przyrodniczo przyczyniła się do zmniejszenia powierzchni pokrytej roślinnością o charakterze naturalnym np. lasami i półnaturalnym (np. łąkami czy pastwiskami). Zaobserwowano również „znikanie” zadrzewień śródpolnych, a także osuszanie i zasypywanie zbiorników wód powierzchniowych. Obszary te były zamieniane na pola uprawne. Na skutek działań antropogenicznych, związanych z konwencjonalnym rolnictwem, a także zmianą form użytkowania terenów stwierdzono, iż stan trwałych użytków zielonych nie jest zadowalający. Dotyczy to nie tylko Polski, ale także innych krajów na świecie. Szacuje się, iż około 50% światowych użytków zielonych uległo degradacji (o różnym stopniu), z czego 5% uległo bardzo silnej degradacji. W Polsce stwierdzono, iż ponad 50% trwałych użytków zielnych jest mocno przekształcona i nie pełni swoich priorytetowych funkcji tj. przyrodniczych, klimatycznych, produkcyjnych.
Co to są trwałe użytki zielone tzw. tuz?
Trwałe użytki zielone to obszary z roślinnością o charakterze półnaturalnym (łąkową i pastwiskową), która może być także komponentem korytarzy ekologicznych, niezwykle ważnych w aspekcie ochrony środowiska przyrodniczego terenów rolniczych.
Funkcje trwałych użytków zielonych
Trwałe użytki zielone pełnią rolę ostoi przyrodniczych, są to tzw. „zielone wyspy”, które powinny być kształtowane z zasadami zrównoważonego rozwoju. Trwałe użytki zielone z właściwym składem gatunkowym roślin, zgodnym z warunkami glebowymi, klimatycznymi są miejscami występowania rodzimych gatunków roślin, pożytecznych owadów, małych ssaków, a także ptaków, które wpływają na bioróżnorodność obszarów wiejskich. Trwałe użytki zielone pełnią również rolę produkcyjną, gdyż z łąk może być pozyskiwana pasza dla zwierząt. Wydajność łąk zależy od ich typu, czy są to łąki jednokośne, dwukośne czy wielokośne. Należy pamiętać, że łąki, które są przeznaczone przede wszystkim na aspekt produkcyjny, czyli pozyskiwanie materiału roślinnego dla zwierząt, będą bardziej ubogie w składzie gatunkowym. Częstsza liczba koszeń w okresie wegetacji wpłynie na wyeliminowanie gatunków „wrażliwych” na koszenie. Łąki rajgrasowe, zwane łąkami grądowymi reprezentują jedną z najpiękniejszych trwałych użytków zielonych w Polsce. Zbiorowisko to charakteryzuje się wysokimi walorami wizualnymi, ze względu na duży udział różnych gatunków roślin, tj. trawy i byliny. Łąka rajgrasowa jest typem łąki dwukośnej, czyli jest wydajna w produkcji paszy dla zwierząt. Duża różnorodność gatunków roślin ma także znaczący wpływ na kształtowanie warunków do bytowania owadów, małych ssaków, co stanowi bardzo ważny aspekt dla bioróżnorodności krajobrazu.
Pastwiska to drugi typ użytków zielonych. Obszary te mogą zachować właściwy skład gatunkowy roślin dzięki regularnym wypasom zwierząt takich jak: owce, krowy, konie, kozy. Główna funkcja pastwisk to bezpośrednie dostarczenie pożywienia dla wypasanych zwierząt. Rośliny – zioła, które występują na pastwiskach mają także znaczenie pozytywne dla prawidłowego żywienia zwierząt. Zioła mogą minimalizować stany zapalne w organizmach zwierząt (forma ziołolecznictwa), poprzez dostarczanie substancji przeciwbakteryjnych, co umożliwia później ograniczenie stosowania antybiotyków dla zwierząt.
Trwałe użytki zielone to także miejsce bytowania pożytecznych owadów, które są zapylaczami dla lokalnych upraw np. owocowych i warzywnych. Dzięki nim ogrodnicy i rolnicy otrzymają lepszej jakości plon. Pożyteczne owady pełnią priorytetową rolę w utrzymywaniu zrównoważonego rolnictwa.
Trwałe użytki zielone pełną także funkcje klimatyczne. Dzięki zwartej pokrywie roślin zabezpieczają glebę przed nadmiernym parowaniem. Użytki zielone są także zaklasyfikowane przez Komisję Europejską jako obszary przydatne w aspekcie minimalizacji negatywnych zmian klimatu, gdyż magazynują dwutlenek węgla. Ponadto zabezpieczają gleby przed erozją. Szacuje się, że aktualnie w krajach UE aż 25% gleb ulega erozji, dlatego ogromna jest potrzeba zakładania nowych jak i właściwego kształtowania istniejących użytków zielonych.
Wskazania do kształtowania trwałych użytków zielonych
Priorytetowym działaniem w aspekcie kształtowania trwałych użytków zielonych jest wyeliminowanie środków ochrony i wprowadzenie właściwych gatunków roślin do trwałych użytków zielonych, co umożliwi zadomowienie się gatunków rodzimych roślin, owadów a także ptaków. Odbudowa jakości trwałych użytków zielonych zaowocuje w aspekcie produkcyjnym – zrównoważone rolnictwo, a także wpłynie na wzmocnienie struktury przyrodniczej środowiska rolniczego.
