Skutki zmian klimatycznych? Cecha klimatu Polski? Efekt rozwoju mediów?
Przed kilkoma dniami przeszły przez Polskę nawałnice z silnym wiatrem i trąbami powietrznymi. O takich gwałtownych zjawiskach atmosferycznych słyszymy ostatnio coraz częściej. Mówiono też o nich w przeszłości, o czym świadczą zapiski zawarte w książce: Wyjątki ze źródeł historycznych o nadzwyczajnych zjawiskach hydrologicznych i meteorologicznych na ziemiach polskich w latach 1601-1920 autorstwa R. Girgusia (https://bit.ly/3s5CFkR).
Oto kilka cytatów:
KRAKÓW I OKOLICE – CIEPŁA ZIMA
W roku 1821/2 prawie jak nie było zimy. Jesień pogodna, ciepła i sucha przeciągała się nad podziw: w grudniu można było widzieć lud wiejski boso do Krakowa przychodzący. Przez całą zimę śnieg wcale nie padał, słońce świeciło, pola i łąki były zielone, drogi pokryte były kurzem (pyłem), jak wśród lata. W dniu 25 grudnia 1821 r. (…) zbierałem kwiaty jeszcze rozwite (…)
29 LIPCA 1822 – KRAKÓW – BURZA Z GRADEM
Dnia 29. Lipca między godziną 5tą i 6tą mieliśmy tu burzę z grzmotami, piorunami, wichrem i gradem. Powszechnie utrzymuią, że to była trąba powietrzna, na wielu domach przedmieściowych pozrywało dachy. Klasztoru zakonnic na Gródku iakby po naywiększym pożarze, tylko zrąb został i kominy, dach ze wszystkiem porwany (…) drzewa z korzeniami powyrywane. W mieście samem na rynku bryczki, powozy wywracało; stragany przekupek rozmiotło na rożne strony. Cegły z gzemsów kamienic spadały z łoskotem na ulicę (…) Grad był wielkości grochu cukrowego, niektóre ziarna do orzechów laskowych się zbliżały. Cała ta burza nietrwała więcey nad 6 minut i przeszła ku wschodowi.
CZERWIEC 1830 – KRAKÓW I OKOLICE – ULEWY, GRAD I POWODZIE
Z ostatniego czwartku [10. VI.] w nocy na piątek [11. VI.], o milę od Krakowa, na granicy Królestwa, tak wielka lunęła ulewa, iż rzeka Białucha… wpadająca… do rzeki Wodka zwanej, a ta do Wisły, nagle nadzwyczaj wezbrała i woda zacząwszy od Zielonek wszystkie młyny na tej rzece (…) będące popsuła, mosty i tamy pozrywała, łąki i pola zalała i zamuliła, w obu Prądnikach Białym i Czerwonym domy i stodoły włościańskie zabrała lub nadwerężyła. W nocy zaś z piątku na sobotę także ulewa z gradem we wsi Raciborowicach i okolicznych (…) zniszczyła wszystkie urodzaje i łąki zamuliła. Zgoła ulewy i grady w przeszłym tygodniu poczyniły w różnych okolicach ogromne szkody.
SIERPIEŃ 1842
W ciągu miesiąca sierpnia r. 1842 panowały nader wielkie upały nie tylko u nas [Kraków] ale i w innych krajach …Wskutek tych wody w rzekach niezwykło opadły, a niektóre nawet wyschnęły.
Dzięki takim zapiskom możemy się przekonać, że meteorologiczne zjawiska ekstremalne, takie jak: upały, susze, trąby powietrze, powodzie nie są w Polsce niczym nowym. A to, że groźne zjawiska meteorologiczne zdarzały się w przeszłości tak jak zdarzają się obecnie, nie oznacza, że klimat się nie zmienia. Współczesne ocieplenie jest niezaprzeczalne. Potwierdzają to wyniki pomiarów temperatury powietrza w wielu miejscach na świecie (Ryciny poniżej).
Występowanie meteorologicznych zjawisk ekstremalnych w Polsce jest naturalną cechą klimatu na obszarze naszego kraju. Położenie Polski w strefie klimatu umiarkowanego, o cechach przejściowych powoduje, że duży wpływ na pogodę ma cyrkulacja atmosferyczna, która determinuje dużą zmienność warunków atmosferycznych w poszczególnych dniach, miesiącach, sezonach i z roku na rok.
Meteorologiczne zjawiska ekstremalne często są uznawane za skutek zmian klimatu. Z powodu braku wieloletnich, porównywalnych serii danych, trudno stwierdzić ilościowo czy takich zdarzeń jest faktycznie więcej, czy jest to efekt większego rozgłosu medialnego groźnych zjawisk atmosferycznych.Obecnie można dużo łatwiej przekazywać informacje o pojawieniu się groźnych zjawisk, niż było to dawniej. Fakt wystąpienia gwałtownej burzy, podtopienia, skutków silnego wiatru natychmiast trafia do mediów, co ułatwiają posiadane przez prawie wszystkich telefony komórkowe. Zdjęcia i informacje o wystąpieniu groźnych zjawisk pogodowych, bezpośrednie relacje z ich przebiegu natychmiast pojawiają się w telewizji lub w Internecie.
Obiektywne, długoletnie informacje o warunkach atmosferycznych pochodzą z pomiarów i obserwacji na stacjach meteorologicznych. W Polsce regularna sieć stacji meteorologicznych działa od ponad 100 lat (https://imgw.pl/instytut/historia), ale jest ona stosunkowo rzadka, stacje zlokalizowane są głównie w miastach lub w ich otoczeniu, a zjawiska ekstremalne rzadko występują dokładnie na stacji meteorologicznej. Wyniki badań na temat występowania burz i gradów w Polsce pokazują, że na stacjach położonych na północny zachód od linii łączącej Śnieżkę i Suwałki następuje spadek liczby dni z burzą. Na pozostałych stacjach przeważają tendencje dodatnie. Dane od lat 60. XX wieku z dwóch krakowskich stacji meteorologicznych nie wykazują wyraźnych tendencji (rycina).
Podsumowanie:
Wraz ze wzrostem temperatury na świecie następują zmiany cyrkulacji w systemie ocean-atmosfera, które powodują nasilenie zjawisk ekstremalnych. Polska, ze względu na swoje położenie geograficzne, przejściowość klimatu, a także zróżnicowanie ukształtowania powierzchni, jest szczególnie narażona na występowanie groźnych zdarzeń pogodowych. Niektóre z nich, jak na przykład intensywne opady deszczu, są bezpośrednią przyczyną powodzi, które w Europie Środkowej powszechnie uważane są za najbardziej niszczycielski żywioł naturalny. Inne zjawiska (np. susze, silny wiatr, trąby powietrzne, fale upałów) choć występują sporadycznie lub sezonowo, na ogół przynoszą mniejsze straty, ale są również bardzo dotkliwe dla ludzi i gospodarki.
