Europejska Sieć Ekologiczna Natura 2000 to wdrażany na terytorium Unii Europejskiej program ochrony przyrody. Głównym celem programu jest zachowanie w niepogorszonym stanie siedlisk przyrodniczych i gatunkowych, uważanych za cenne i zagrożone w skali całej Europy.
Czym jest sieć Natura 2000?
Sieć Natura 2000 została powołana do życia na podstawie dwóch dyrektyw Unii Europejskiej:
- dyrektywy Rady 79/409/EWG z dnia 2 kwietnia 1979 roku w sprawie ochrony dzikich ptaków, zwaną również „Ptasią dyrektywą”. Stworzyła ona specjalne warunki ochrony ptaków i ich ostoi
- dyrektywy Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 roku w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory.
Obie dyrektywy zostały przyjęte do polskiego porządku prawnego na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 o ochronie przyrody.
Cała sieć Natura 2000 obejmuje ponad 264000 obszarów zajmujących łącznie powierzchnię ponad 1,2 mln km2, z czego około 320 tys. km2 to obszary morskie, a 780 tys. km obszary lądowe.
Na ten moment, w Polsce istnieje 145 obszarów specjalnej ochrony ptaków o łącznej powierzchni 56 tys. km2 i 849 specjalnych obszarów ochrony siedlisk o łącznej powierzchni 39 tys. km2. Razem obszary Natura 2000 zajmują około 20% całej powierzchni kraju, co jest powyżej europejskiej średniej, która wynosi 18%
Obszary należące do sieci dzielą się na dwa rodzaje:
Pierwsze z nich to obszary specjalnej ochrony ptasiej. Są to miejsca wyznaczone do ochrony siedlisk i populacji dziko występujących ptaków, na których terenie ptaki mają zapewnione korzystne warunki w dowolnym okresie lub stadium swojego rozwoju. Obszary specjalnej ochrony ptasiej wyznaczane są przez państwa członkowskie samodzielnie. Aby dodać obszar do sieci Natura 2000, państwo wnioskodawca musi udowodnić, że na danym obszarze występuje jeden lub kilka gatunków ptaków zawartych w załączniku 1 tzw. Ptasiej Dyrektywie. Dokument ten wylicza chronione gatunki ptaków, a także precyzyjnie określa metody ich ochrony.
Drugi rodzaj to Specjalne obszary ochrony siedlisk, czyli miejsca, którym Unia Europejska przyznaje szczególną wartość, ze względu na warunki w nich panujące, które w znaczący sposób przyczyniają się do zachowania lub odtworzenia stanu siedliska lub gatunku będącego zagrożonym wyginięciem albo teren ten może w znaczący sposób przyczynić się do zachowania spójności sieci Natura 2000. Specjalne obszary ochrony siedlisk proponowane są przez państwa członkowskie Unii Europejskiej, a następnie analizowane i zatwierdzane przez Komisje Europejską i ostatecznie zatwierdzane rozporządzeniem Ministra Środowiska.
Zasady programu Natura 2000
Program Natura 2000 w odróżnieniu od innych form ochrony przyrody, takich jak np. ustanawianie parków narodowych lub krajobrazowych nie zakazuje na swoim obszarze prowadzenia działalności przez człowieka. Jedynym warunkiem programu, jest zachowanie w niepogorszonym stanie siedlisk przyrodniczych i gatunkowych. Oznacza to, że zgodnie z dyrektywami unijnymi na terenach objętych programem:
- naturalny zasięg siedlisk nie zmniejsza się
- siedlisko zachowuje specyficzną strukturę i funkcje
- zachowuje się warunki dla rozwoju typowych gatunków
- liczebność oraz zasięg gatunków nie zmniejsza się.
Ogólnie rzecz biorąc oznacza to, że działania człowieka nie mogą wpływać szkodliwie na już panującą na danym obszarze sytuację. Z tego wynika, że na terenach sieci, można prowadzić działalność gospodarczą, jeśli nie zagraża ona zachowaniu siedlisk przyrodniczych ani nie wpływa negatywnie na gatunki zwierząt lub roślin występujących na wyznaczonych obszarach. Możliwe jest zatem prowadzenie remontów i budowy nowych linii komunikacyjnych, wprowadzanie nowej zabudowy, użytkowanie łąk i pastwisk czy amatorski połów ryb. Oczywiście działania te podlegają szeregom ograniczeń zależnych od warunków danego obszaru. W zależności od miejsca ograniczenia zakazy mogą być zróżnicowane. Przy planowanej inwestycji na obszarze chronionym wymagana jest również tzw. ocena habitatowa, rozstrzygająca o potencjalnym zagrożeniu i ewentualnym łagodzeniu skutków planowanej działalności.
