Podstawa prawna i działania za które wymierzane są kary
Administracyjne kary pieniężne za zanieczyszczanie środowiska są uregulowane w Tytule V Dziale III (artykuł 298 i następne) ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz.U. 2020, poz. 1219 z późniejszymi zmianami). Są one wymierzone przez organ, którym jest wojewódzki inspektor ochrony środowiska w drodze decyzji administracyjnej za następujące działanie niezgodne z wydanymi uprzednio decyzjami:
- Przekroczenie określonych w pozwoleniach (zintegrowanego lub na wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza) ilości lub rodzaju gazów lub pyłów wprowadzanych do powietrza.
- Naruszenie warunków decyzji zatwierdzającej instrukcję prowadzenia składowiska odpadów albo decyzji określającej miejsce i sposób magazynowania odpadów, wymaganych przepisami ustawy o odpadach, co do rodzaju i sposobów składowania lub magazynowania odpadów.
- Przekroczenie, określonych w decyzji o dopuszczalnym poziomie hałasu lub w pozwoleniu zintegrowanym, poziomów hałasu.
Podstawa faktyczna nałożenia kary administracyjnej
Wojewódzki inspektor ochrony środowiska wydaje decyzję o karze na podstawie stwierdzonego przekroczenia lub naruszenia na podstawie kontroli (zwłaszcza dokonanych w jej trakcie pomiarów lub za pomocą innych dowodów), jak i na podstawie pomiarów, które są prowadzone i do których jest zobowiązany podmiot korzystający ze środowiska (czy potencjalny późniejszy ukarany). Jeśli przekroczenie lub naruszenie jest stwierdzone podczas kontroli, to wówczas wojewódzki inspektor ma termin do 21 dni od wykonania pomiarów na przekazanie podmiotowi korzystającemu ze środowiska wyników pomiarów stwierdzających przekroczenie lub naruszenie i po tym stwierdzeniu lub naruszeniu na podstawie kontroli wojewódzki inspektor wydaje decyzję ustalającą wymiar kary biegnącej (kary biegnącej, gdyż ona biegnie w czasie od chwili wskazanej w decyzji do chwili zaprzestania przekraczania lub naruszania, więc to taka ciągła kara). Wymiar kary biegnącej jest ustalany z uwzględnieniem przekroczenia lub naruszenia w skali doby, natomiast w skali godziny uwzględnia się w przypadku przekroczenia ilości lub rodzaju gazów lub pyłów wprowadzonych do powietrza.
Treść decyzji o nałożeniu kary biegnącej
W decyzji wymierzającej karę zawarta jest wielkość stwierdzonego przekroczenia lub naruszenia odpowiednio w skali doby bądź godziny, wymiar kary biegnącej, termin od którego kara jest naliczana jako dzień bądź odpowiednio godzinę zakończenia wykonania pomiarów, pobrania próbek albo dokonania innych ustaleń do stwierdzenia przekroczenia lub naruszenia. Zatem kara biegnąca może już być naliczana (i tak zwykle się dzieje) już przed wydaniem decyzji o karze. Co do zasady kara ta jest naliczana w czasie ciągłym aż do czasu stwierdzenia w czasie kontroli lub pomiarów dokonany przez ukarany, zmiany wielkości przekroczenia lub naruszenia.
Wniosek o zmianę wymiaru kary biegnącej
Ale co ważne, wymiar kary może ulec zmianie na wniosek ukaranego na podstawie wyników pomiarów lub sprawozdania z własnych ustaleń (z tym że te pomiary powinny być przeprowadzane w miejscach i w sposób zgodny z pomiarami dokonanymi przez wojewódzkiego inspektora wcześniej), terminu przeprowadzenia pomiaru lub dokonania własnych ustaleń lub informacji o sposobie ograniczenia przekroczenia lub naruszenia, z zastrzeżeniem iż taki wniosek musi być przedłożony wojewódzkiemu inspektorowi w terminie 30 dni od dokonania własnych pomiarów lub ustaleń. W związku ze złożonym powyższym wnioskiem, jeśli w ciągu 30 dni od złożenia wniosku przez ukaranego wojewódzki inspektor nie zakwestionuje jego wniosku, to ma on obowiązek ustalenia w drodze decyzji administracyjnej wymiar nowej kary biegnącej, jednocześnie określając termin naliczania kary od pełnej godziny albo doby od terminu przeprowadzenia pomiaru lub dokonania własnych ustaleń przez ukaranego.
Nałożenie kary ostatecznej
I tutaj, pod warunkiem że wcześniejsze decyzje o nałożeniu kary biegnącej staną się ostateczne (czyli nie będzie przysługiwało od nich już odwołanie), na ich podstawie wojewódzki inspektor jest zobowiązany wydać decyzję o wymierzeniu kary (już nie biegnącej) za okres do ustania przekroczenia lub naruszenia – po stwierdzeniu z urzędu lub na wniosek ukaranego podmiotu, że przekroczenie lub naruszenie ustało (tutaj przy tym wniosku mają zastosowanie przepisy o karze biegnącej odnośnie np. własnych pomiarów, ustaleń czy terminów) albo w przypadku jeżeli do dnia wydania decyzji przekroczenie lub naruszenie nie zostało usunięte – za okres do 31 grudnia każdego roku.
Modyfikacje nakładanej kary
Jeżeli jednak wojewódzki inspektor stwierdzi w ciągu 30 dni od dnia wpływu wniosku, o którym wyżej mowa ukaranego podmiotu, że jednak przekroczenie lub naruszenie jest wyższe niż podane we wniosku przez ten podmiot lub nie ustało, wówczas wojewódzki inspektor wymierzy nową wysokość kary biegnącej począwszy odpowiednio od doby albo godziny, w której stwierdzono iż wniosek nie jest zasadny, przy jednoczesnym dwukrotnym podwyższeniu wysokości tej kary biegnącej na okres 60 dni. Nowa wysokość kary biegnącej jest również ustalana, uwzględniając nowe wprowadzone stawki od dnia ich wprowadzenia, przez wojewódzkiego inspektora w drodze decyzji, jeżeli nastąpiła zmiana stawek opłat za korzystanie ze środowiska stanowiących podstawę wymiaru kary albo nastąpiła zmiana jednostkowych kary za przekroczenie poziomu hałasu, jeżeli stwierdzone przekroczenie lub naruszenie nie ustało. W związku z powyższym nie zawsze opłacalne jest dla ukaranego podmiotu składanie wniosku o zmianę wymiary kary biegnącej.
Zastrzeżenia co do pomiarów prowadzonych przez podmiot korzystający ze środowiska
Co więcej wojewódzki inspektor jest zobowiązany stwierdzić przekroczenie warunków korzystania ze środowiska na podstawie własnych pomiarów korzystającego ze środowiska, jeżeli podmiot korzystający ze środowiska prowadzi wymagane pomiary wielkości emisji i są spełnione warunki badania tych pomiarów przez akredytowane laboratoria czy jednostki badawcze (przy czym ta kara jest nakładana za przekroczenie stwierdzone w roku kalendarzowym w okresie objętym karą przy uwzględnieniu zmiany stawek opłat i kar), przy czym wojewódzki inspektor ma możliwość nie uznania tych badań, jeżeli pomiary te nasuwają zastrzeżenia – a wtedy mogą najbardziej nasuwać zastrzeżenia, jeżeli jest oczywiste, że środki techniczne mające na celu zapobieganie lub ograniczanie emisji ze względu na ich rodzaj nie mogą zapewnić redukcji stężeń substancji dokumentowanej tymi wynikami lub przyrządy użyte do pomiarów nie spełniają wymagań prawnej kontroli metrologicznej określonej w ustawie Prawo o miarach, a także nie były przestrzegane zasady pobierania próbek i wyniki analiz nie są miarodajne dla ustalenia wielkości emisji, wreszcie jeżeli w pracach laboratoryjnych nie były spełnione wymagania metodyki referencyjnej bądź innych metodyk pod pewnymi warunkami określonymi w ustawie.
Może się zdarzyć sytuacja, gdy podmiot korzystający ze środowiska:
- nie prowadzi wymaganych pomiarów wielkości emisji lub
- pomiary ciągłe nie są prowadzone przez rok kalendarzowy lub
- pomiary nasuwają zastrzeżenia
– wtedy stwierdza się przekroczenie warunków korzystania ze środowiska określonego w pozwoleniu zintegrowanym lub pozwoleniu na wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza lub naruszeniu warunków decyzji co do składowania i magazynowania odpadów wymaganymi w ustawie o odpadach lub decyzjach o dopuszczalnym poziomie hałasu (tak samo w przypadku jeżeli nie są spełnione warunki prowadzenia pomiarów przez laboratoria bądź instytuty badawcze, w tym pobierania próbek) – stosując wyżej wskazane przepisy o postępowaniu w sprawie administracyjnej kary pieniężnej (zwłaszcza o karze biegnącej i o karach nakładanych w drodze decyzji przez wojewódzkiego inspektora).
Brak możliwości wszczęcia postępowania w sprawie kary administracyjnej i szczegółowe warunki wymierzania kar na podstawie pomiarów ciągłych
Wojewódzki inspektor nie może wszcząć postępowania w sprawie wymierzenia kary administracyjnej, jeżeli przewidywana jej wysokość nie przekroczy 800 zł. W ustawie Prawo ochrony środowiska znajduje się także delegacja dla ministra właściwego ds. klimatu dla wydania rozporządzenia w zakresie szczegółowych warunków wymierzania kar na podstawie pomiarów ciągłych. Takie rozporządzenie zostało wydane przez Ministra Środowiska z dnia 7 lipca 2011 r. w sprawie szczegółowych warunków wymierzania kar na podstawie pomiarów ciągłych oraz sposobów ustalania przekroczeń, w zakresie wprowadzania gazów lub pyłów do powietrza. Rozporządzenie to określa szczegółowe warunki wymierzania kar na podstawie pomiarów ciągłych, uznawania pomiarów za ciągłe oraz sposoby ustalania przekroczeń na podstawie wyników pomiarów ciągłych, w zakresie wprowadzania gazów lub pyłów do powietrza.
Ogólna wysokość kar administracyjnych za zanieczyszczanie środowiska
Odnośnie wysokości kar, wojewódzki inspektor wymierza karę w wysokości 20-krotnej wielkości jednostkowej stawki opłat za wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza, jednakże za składowanie odpadów z naruszeniem decyzji wydanej odnośnie odpadów na podstawie wymogów określonych w ustawie o odpadach wymierza się wtedy karę w wysokości 0,1 jednostkowej stawki opłaty za umieszczenie odpadów na składowisku za każdą dobę składowania. Co do przekroczenia dopuszczalnego poziomu hałasu przenikającego do środowiska, to górna jednostkowa stawka kary za ten czyn wynosi za 1 decybel przekroczenia, z zastrzeżeniem że ta górna jednostkowa stawka kary jest corocznie waloryzowana w drodze obwieszczenia w Dzienniku Urzędowym „Monitor Polski” przez ministra właściwego do spraw klimatu, nie później niż do dnia 31 października każdego roku. Aktualna stawka ogłoszona w dniu 30 września 2020 r. wynosi 69,31 zł za 1 decybel przekroczenia hałasu. Ponadto Rada Ministrów na podstawie delegacji ustawowej wydała rozporządzenie z dnia 29 września 2001 r. w sprawie wysokości jednostkowych stawek kar za przekroczenie dopuszczalnego poziomu hałasu, w którym to zostały ustalone jednostkowe stawki kar za przekroczenie dopuszczalnego poziomu hałasu zróżnicowane w zależności czy doszło do przekroczenia w porze dnia lub w porze nocy przy także zróżnicowanych wielkościach przekroczenia w wymiarze od 1 do 5 dB, powyżej 5 do 10 dB, powyżej 10 do 15 dB, powyżej 15 dB.