W dobie zmian klimatu, a także postępującej urbanizacji coraz większe znaczenie mają tereny zieleni w miastach. Do terenów zieleni należą m.in. lasy miejskie. W miastach jest ok. 12000 ha lasów w Polsce. Lasy miejskie charakteryzują się zróżnicowaną historią, roślinnością a niektóre z nich są także objęte ochroną przyrody np. rezerwaty przyrody, obszary Natura 2000. Użytkowanie rekreacyjne w lasach, a także zarządzanie zasobami leśnymi zależy od wielu zmiennych m.in. od typu roślinności, form ochrony, dostępności dla użytkownika, występowania cennych gatunków roślin i zwierząt. Lasy miejskie mają bardzo różną genezę. Niektóre z nich są pozostałością dawnych prastarych lasów, będących pozostałościami Puszczy i zostały one włączone do miast. Lasy były i są sadzone przez człowieka. Lasy będące pozostałości lasów puszczańskich często są objęte ochroną przyrody.
Roślinność w lasach miejskich
Kompozycja gatunków roślin w lasach jest zróżnicowana i zależy m.in. od zasobności gleby, ukształtowania terenu, poziomu wód gruntowych, stopnia nasłonecznienia.
W lasach miejskich dominują zbiorowiska leśne borowe, czyli lasy iglaste, które rosną na glebach ubogich, bielicowych, z niskim poziomem wód gruntowych. Dominującym gatunkiem drzewiastym jest sosna zwyczajna (Pinus sylvestris), zaś inne gatunki drzew liściastych są tylko domieszką. W warstwie krzewów są podrosty sosny, a także dębu szypułkowego (Quercus robus) (jeśli siedlisko jest bardziej żyzne). Warstwa runa ma charakter krzewinkowo-trawiasty i często spotykane są takie gatunki jak borówka czarna (Vaccinium myrtillus), wrzos pospolity (Calluna vulgaris), kostrzewa owcza (Festuca ovina) czy kostrzewa czerwona (Festuca rubra). W lasach iglastych występują także mchy.
Lasy rosną także na glebach żyznych i umiarkowanie żyznych, ale jest ich znacznie mniejszy udział procentowy niż lasów iglastych w miastach. Lasy mieszane, na glebach umiarkowanie żyznych, gdzie w składzie gatunkowym drzew są gatunki liściaste np. grab zwyczajny, dąb szypułkowy, brzoza brodawkowata a także gatunki iglaste np. sosna zwyczajna (Pinus sylvestris), świerk pospolity (Picea abies). W lasach mieszanych znacznie większa jest różnorodność gatunków we wszystkich warstwach drzewostanu. Spośród lasów na siedliskach żyznych warto wyróżnić zbiorowiska leśne grądowe, które występują na niewielkich obszarach w miastach. Lasy te często są pozostałością, fragmentem dawnych lasów z dużą różnorodnością gatunków roślin, które preferują gleby żyzne. Występują tu m.in takie gatunki drzew, jak grab zwyczajny (Carpinus betulus), dąb szypułkowy (Quercus robur), lipa drobnolistna (Tilia cordata), lipa szerokolistna (Tilia platyphyllos) a także bujna roślinność zielna, która charakteryzuje się dużą dynamiką zmienności gatunków roślin (wczesną wiosną rosną gatunki zwane geofitami. Geofity występują przed ulistnieniem drzew np. zawilec gajowy (Anemone nemerosa), gajowiec żółty (Anemone ranunculoides), ziarnopłon wiosenny (Ficaria verna) zaś latem pojawiają się nowe gatunki zwane hemikryptofitami, które preferują stanowiska zacienione).
Na obszarach podmokłych, wzdłuż wód płynących np. rzek występują lasy łęgowe. Roślinność ta jest także bujna, bardzo dekoracyjna, ale okresowo zalewana, zwłaszcza w okresie wiosennym i jesiennym. Natomiast na obszarach zagłębionych, gdzie woda jest stojąca mogą rosnąć lasy olsowe. Zbiorowiska leśne na stawiskach podmokłych, wilgotnych są najmniej liczne w miastach i często należą do siedlisk Natura 2000.
Po co nam lasy miejskie?
Lasy miejskie pełnią wiele funkcji, tj. funkcję przyrodniczo-ekologiczną – bardzo ważną w celu zachowania różnorodności biologicznej w miastach zgodnie z prawem Unii Europejskiej, stanowią ostoję dla gatunków leśnych, rodzimych, objętych ochroną,
funkcję zdrowotną – lasy ważne dla dobrostanu człowieka (usługi ekosystemów) wpływają na zmniejszenie zanieczyszczenia powietrza i wysokiej temperatury w miastach,
funkcję rekreacyjną – o walorach rekreacyjnych decydują walory przyrodnicze (np. roślinność) oraz infrastruktura techniczna w lasach miejskich, Infrastruktura techniczna obejmuje elementy małej architektury, leśne ścieżki piesze i rowerowe,
funkcję estetyczną – zmienność fenologiczna lasów, przede wszystkim wśród gatunków liściastych ma wpływ na walory dekoracyjne zbiorowisk leśnych. W lasach liściastych na wiosnę dominują odcienie zieleni, zaś w runie kolory bieli i żółci, kiedy kwitną geofity. Najbardziej spektakularne przebarwienia drzew są w okresie jesiennym, kiedy dominują żółte, pomarańczowe, czerwone i brązowe kolory liści drzew i krzewów,
funkcję historyczną – miejsca pamiątkowe wydarzeń historycznych.
Lasy miejskie a działalność człowieka
Działalność człowieka może mieć wpływ pozytywny, jak i negatywny na roślinność. Pozytywnym aspektem jest projektowanie nowych terenów zieleni, wprowadzanie zmian związanych ze sposobem pielęgnowania roślinności w miastach, na bardziej ekologiczne, edukacja w zakresie ochrony i kształtowania systemu przyrodniczego miast, warsztaty, szkolenia dla dzieci, młodzieży i dorosłych. Pomimo tych działań, wciąż bardzo dużym problemem jest działalność antropogeniczna, której wpływ jest widoczny w lasach miejskich. Proces urbanizacji ma wpływ na zmiany w glebie, zanieczyszczenie powietrza, wód, a także na stan zdrowotny roślin. Pod wpływem tym zmian, gatunki leśne zaczynają zamierać, ponieważ nie są odporne na niesprzyjające warunki środowiska miejskiego. Ponadto wyższa temperatura w miastach, sprzyja także pojawianiu się gatunków roślin synantropijnych, (antropogenicznych, obcych), które wypierają gatunki rodzime. Dużym problemem są także nowe inwestycje budowlane w sąsiedztwie lasów. Zmiany związane ze sposobem zagospodarowania najbliższego sąsiedztwa lasów np. z terenów otwartych, z dominująca powierzchnią biologicznie czynną na obszar zabudowany, także mają wpływ na zmiany składu gatunkowego w lasach. Kolejnym problemem jest sposób wykorzystywania lasów dla celów rekreacyjnych. W lasach, gdzie warstwa zielna jest mało odporna na deptanie, tzn., że rośliny są „wrażliwe” , należy spacerować tylko wyznaczonymi ścieżkami. Dotyczy to także lasów miejskich, które są uznane za rezerwaty przyrody. Do niewłaściwego użytkowania lasów miejskich należy także ich zaśmiecanie, a także wyprowadzanie psów na obszarach niedozwolonych.
Podsumowanie
Lasy miejskie to nasze dobro.
Lasy to „zielone wyspy” (ostoja przyrodnicza dla gatunków roślin, zwierząt, ptaków, owadów).
Lasy to nasze „zielone płuca”, które mają wpływ na jakość życia w mieście.
