Pismo Samorządu Terytorialnego „Wspólnota” pierwszy raz w historii opublikowało ranking wydatków na ochronę powietrza i klimatu w latach 2018-2021. Tematem wydatkowania pieniędzy na walkę o czyste powietrze i poprawę klimatu zajęli się Paweł Swianiewicz (profesor ekonomii), kierownik Zakładu Studiów Społeczno-Ekonomicznych w Instytucie Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu oraz Julita Łukomska, adiunkt w Katedrze Rozwoju i Polityki Lokalnej na Wydziale Geografii i Studiów Regionalnych Uniwersytetu Warszawskiego.
Jakie kryteria
Tworząc zestawienie „Wspólnota” brała pod uwagę wszystkie wydatki w rozdziale budżetowym 90005 poniesione w latach 2018–2021, podzielone przez liczbę mieszkańców danej jednostki samorządowej. Okazuje się, że w prawie 1200 gminach nie przekroczyły one 50 zł na mieszkańca, ale w 96 gminach była to kwota 1000 zł na mieszkańca.
W ostatniej dekadzie wzrost wydatków w tym zakresie był zdecydowany. Jeszcze w 2014 r. wynosiły one zaledwie 0,28 mld zł. W ciągu czterech lat wzrosły prawie czterokrotnie i od 2018 r. utrzymują się na poziomie ponad miliarda rocznie. Ich udział w całości wydatków majątkowych gmin wzrósł z 0,7 proc. w 2014 r. do 3,1 proc. w 2019 r.
Z rankingu tego wynika, że wśród liderów są cztery miasta: Bydgoszcz, Kraków, Rybnik i Szczecin, które wydały ponad 100 mln zł. Jeśli chodzi o przeliczenie na jednego mieszkańca, to prym w zakresie wydatków na czyste powietrze wśród miast wojewódzkich w latach 2018–2021 wiodła Bydgoszcz, która przeznaczyła na ten cel ponad 392 zł na mieszkańca. Drugi w zestawieniu jest Szczecin – 268 zł, a trzeci Olsztyn – 186 zł. Czwarte miejsce zajęły Katowice ponad 165 złotych, a pierwszą piątkę zamyka Kraków, choć tylko w 2018 roku na program antysmogowy wydano tam ponad 50 mln, w 2019 r. – ponad 45 mln zł. Jednak, jak zauważają autorzy raportu, w latach 2020 i 2021 nie przekroczyły one już 15 milionów. Na koniec 2021 roku Kraków liczył 802 800, Szczecin – 396 472, Bydgoszcz – 337 666, a Rybnik – 135 994 mieszkańców. Właśnie to miasto zajęło pierwsze miejsce w grupie miast powiatowych, choć przez wiele lat było na czele miejsc najbardziej zasmogowanych. Dziś jego władze zapowiadają, że za dwa lata nic, co należy do rybnickiego samorządu, nie będzie ogrzewane węglem. Kolejne miejsca wśród miast powiatowych zajmują: Krosno, Piekary Śląskie i Tychy, a pierwszą piątkę zamyka Łomża.
Województwa, powiaty, gminy
Autorzy zestawienia wskazują, że ciężar walki o poprawę powietrza spada głównie na gminy. Wprawdzie w minionych czterech latach wydatki takie pojawiły się także w budżetach 14 województw, ale w porównaniu z gminami wielkość tych nakładów była minimalna. Zajmujące pierwsze miejsce w zestawieniu woj. śląskie przeznaczyło na ten cel zaledwie kilkanaście złotych na mieszkańca, czyli zdecydowanie mniej niż ponad połowa wszystkich gmin. Przy czym kolejne miejsce zajmuje Małopolska z niewiele ponad 7 złotymi na obywatela, a trzecie woj. opolskie niewiele ponad 2 złote.
W przypadku powiatów takie wydatki pojawiają się w mniej niż co czwartym samorządzie. Tu pierwsza lokata przypadła powiatowi suskiemu (małopolska) 357,720 zł. Drugi był międzyrzecki (lubuskie).
Jeśli chodzi o gminy, to wydatki na ochronę powietrza i klimatu występują w ponad 2200 jednostkach, jednak jak wskazują autorzy rankingu, w prawie 1200 gminach w ciągu czterech lat nie przekroczyły one 50 zł na jednego mieszkańca, były więc niemal symboliczne, niepozwalające na realizowanie większych programów. Na przeciwnym biegunie uplasowało się 96 gmin, w których nakłady te przekroczyły 1000 zł na mieszkańca.
„Interesujący – i nieco zaskakujący – jest rozkład przestrzenny tych JST. Znajdują się one przede wszystkim w Polsce Wschodniej. W tej liczącej niespełna sto jednostek grupie są 33 gminy z woj. lubelskiego, 20 gmin podlaskich i 17 mazowieckich. Nie ma natomiast ani jednej z województw kujawsko-pomorskiego, lubuskiego, pomorskiego i zachodniopomorskiego” – napisali autorzy raportu.
Jeśli chodzi o geografię, w przypadku miast na prawach powiatu, to poza liderującym Rybnikiem, w pierwszej piątce są trzy, a w pierwszej piętnastce aż siedem miast z województwa śląskiego, które wydały na poprawę powietrza w analizowanym okresie najwięcej.
Twórcy tego zestawienia wskazują również na wysokie wydatki na ten cel w niektórych gminach podmiejskich. W podwarszawskiej Wiązownie przekroczyły 41 mln zł, zaś w Kocmyrzowie-Luborzycy (koło Krakowa) wyniosły 33 mln zł. Mamy też takie sytuacje kiedy w jednym powiecie są gminy z dwóch krańców rankingu. Przykładem mogą być wydatki na ochronę powietrza i klimatu na poziomie 1685,010 zł w przeliczeniu na mieszkańca w gminie Gnojnik w Powiecie Brzeskim. Dało to jej 23 miejsce wśród gmin wiejskich w kraju, a w skali województwa trzecie pod względem wydatkowania środków na poprawę powietrza. W Małopolsce wyprzedzają ją jedynie Moszczenica (2643,806 zł) oraz Kocmyrzów-Luborzyca (2225,501 zł). Na drugim końcu znajduje się Brzesko, które w tym samym okresie wydało na ochronę powietrza zaledwie 46,529 zł, co dało jej miejsce 102 w gronie miast powiatowych.
Na koniec warto zauważyć, że w dwóch województwach: pomorskim i świętokrzyskim w badanym okresie nie wydano na ten cel ani złotówki. Żadnych wydatków na ochronę środowiska i klimatu nie przekazały również dwa miasta wojewódzkie – Toruń i Gorzów Wielkopolski. W grupie miast na prawach powiatu z zerowymi nakładami ulokowały się: Włocławek, Chełm, Ostrołęka, Gdynia, Słupsk i Chorzów. W grupie powiatów tylko w 73 wydano na ten cel jakieś pieniądze, zaś w 158 gminach wiejskich takich wydatków nie było wcale.
Źródło: Pismo „Wspólnota”
