GOZ (Gospodarka o obiegu zamkniętym) pozwoli nam zmniejszyć ilość zużywanych zasobów na rzecz wykorzystania surowców wtórnych, odnawialnych lub wprowadzenia innych modeli biznesowych. Zatem wymusi na nas nowe rozwiązania technologiczne ale również nowe rozwiązania organizacyjne. – mówi prof. Joanna Kulczycka
Michał Skwarek: Proszę powiedzieć jak Pani rozumie gospodarkę o obiegu zamkniętym (GOZ)?
Joanna Kulczycka: Gospodarka o obiegu zamkniętym to wciąż nowy model rozwoju społeczno-gospodarczego, który tworzy się zarówno w nauce jak i w praktyce gospodarczej. W nauce mamy ponad 200 definicji gospodarki o obiegu zamkniętym. W praktyce najczęściej rozumiemy ją w ten sposób, że powinniśmy zminimalizować zużycie zasobów, a przez to, że konsumujemy ich mniej minimalizujemy ilość wytwarzanych odpadów.
MS: Po co nam w ogóle przechodzenie na GOZ czy nie moglibyśmy zostać w obecnym modelu tj. linearnym?
JK: Model linearny spowodował, że przy obecnych warunkach i nadmiernej konsumpcji zaczyna nam brakować zasobów. Obecnie, dzięki bazom danych i modelom przepływu materiałów, możemy wyliczyć ilość zużywanych zasobów. Widzimy ich wyraźny wzrost w ostatnich latach, na co ma również wpływ coraz wyższy poziom życia w wielu krajach i zwiększająca się liczba ludności. Również Komisja Europejska zauważyła problem kończących się surowców tworząc już kilka lat temu pierwszą listę surowców krytycznych, na której było 14 surowców, obecnie jest ich 30. W związku z czym coraz większą rolę odgrywać zaczynają surowce wtórne ,które są kluczowe przy wdrażaniu GOZ.
MS: Przejście na GOZ pozwoli nam zachować surowce krytyczne jakie jeszcze inne korzyści dostrzega Pani w tym modelu?
JK: Na GOZ musimy popatrzeć dwutorowo tzn. pozwoli nam zmniejszyć ilość zużywanych zasobów na rzecz wykorzystania surowców wtórnych, odnawialnych lub wprowadzenia innych modeli biznesowych. Zatem wymusi na nas nowe rozwiązania technologiczne ale również nowe rozwiązania organizacyjne.
Dodatkowo GOZ to gospodarka o dużym potencjale lokalnym, to wszelkie działania tworzące krótkie łańcuchy dostaw. To również większa wirtualizacja tzn. wykorzystanie modeli IT tylko po to abyśmy lepiej, efektywniej wykorzystywali zasoby. To również trwałość tego produktu jak i minimalizacja, która oznacza zazwyczaj mniejsze obciążenie środowiska.
MS: Przed jakimi wyzwaniami stoi GOZ?
JK: Przede wszystkim na poziomie mikro nie do końca potrafimy zdefiniować nasze lokalne cele, zadania i je wdrażać. Na poziomie kraju wraz z opracowaną i zatwierdzoną Mapą drogową GOZ powinny iść rozwiązania prawne, które niestety nie nadążają za tymi zmianami. Dodatkowym wyzwaniem jest wciąż mierzalność tego modelu gospodarczego.
MS: Czy da się pogodzić rozwój gospodarczy z tym modelem ekonomicznym?
JK: Oczywiście, że tak . Na pewno ten model gospodarczy nie będzie oparty na niepohamowanej konsumpcji. To co chcemy osiągnąć to aby rozwój następował ale przy jednoczesnym zmniejszeniu zużycia zasobów naturalnych. To znaczy co najmniej, że tempo przyrostu gospodarczego jest szybsze niż tempo przyrostu odpadów czy też tempo zużycia zasobów.
MS: Czyli bez ograniczenia konsumpcji GOZ będzie trudny do wprowadzenia, co wiąże się ze zmianą postaw, gdyż ludzie chcą konsumować coraz więcej . Wydaje się, że bez rzetelnej edukacji jest to niemożliwe?
JK: Edukacja jest tutaj kluczowa. Na szczęście młode pokolenie podejmuje wiele działań prośrodowiskowych. Coraz większa część społeczeństwa zdaje sobie sprawę ze zmian klimatu oraz z tego jak codzienne działania wpływają na zmiany środowiska. Niemniej jednak wciąż odsetek ludzi powszechnie wdrażających rozwiązania proekologiczne jest mały, dlatego też tak ważna jest edukacja pokazująca w jakim miejscu jesteśmy i jak możemy zmienić nasz styl życia.
Ważną rolę stanowi również edukacja przedsiębiorstw. Producenci powinni odejść od modelu w którym projektujemy produkt po to, żeby go zużyć i wyrzucić , a raczej opracowywać produkty, które będziemy można powtórnie użyć lub łatwo przetworzyć. Produkt powinien być ekologiczny już na etapie tworzenia uwzględniając wpływ na środowisko w całym cyklu życia, tj. również w fazie użytkowania i przetwarzania, czyli tzw. ujęcie holistyczne.
Warto brać udział w szkoleniach, które są oferowane są mi.in. w projekcie Erazmus + PackAlliance: Europejski sojusz na rzecz szkolenia w zakresie innowacji i współpracy na rzecz opakowań przyszłości, którego partnerem jest AGH i gdzie można zdobyć dodatkową wiedzę na temat GOZ w branży opakowaniowej (https://www.packall.eu).
MS: Czy są jakieś nawyki w życiu codziennym , które mogą wzmacniać GOZ?
JK: Jednym z takich nawyków jest kwestia zużycia energii, jej minimalizacja. Kolejną sprawą jest odpowiednia segregacja odpadów.
Dodatkowo zmiana naszego nastawienia do posiadania rzeczy, część z nich, przy dobrze funkcjonującym rynku, możemy użytkować (pożyczać). Przykładem są funkcjonujące wypożyczalnie narzędzi, miejsc do pracy (coworking), czy samochodów na minuty. Pozwala to na ich efektywne wykorzystanie, a jednocześnie mniejsze zużycie zasobów dla tych samych działań (funkcji), stąd rozwój koncepcji współdzielenia (sharing economy) . Pytając znajomego w Holandii czy posiada samochód usłyszałam odpowiedź, że głównie jeździ rowerem, a samochód posiadają użytkując jeden przez 6 rodzin. Właściciele mają prostą aplikację w telefonie, dzięki której zaznaczają (blokują) terminy użytkowania i miejsce przejazdu, stąd łatwo rozliczają wspólne koszty. W przypadku dobrze rozwiniętej komunikacji miejskiej, dostępności różnych form wypożyczania samochodów, kosztów parkowania może okazać się, że posiadanie samochodu w dużych miastach jest zupełnie nieopłacalne.
Istotna będzie tutaj strategia kraju lub regionu, które może poprzez różne zachęty w postaci dotacji, podatków rozwijać i wzmacniać czy to komunikację miejską czy też ekonomię współdzielenia.
MS: Dobrym przykładem może być wiertarka. Na przykład w bloku w którym jest 50 mieszkań , połowa posiada wiertarkę, a używamy ją raz w roku.
JK: Dokładnie tak. Jest to świetny przykład pokazujący nieefektywne wykorzystanie zasobów. Dzięki rozwiązaniom informatycznym, aplikacjom mamy szybki dostęp do wielu produktów które możemy pożyczyć.
MS: Wspomniała Pani wcześniej o Holandii , czy to właśnie ten kraj jest tym , który może być wzorcem do naśladowania jeśli chodzi o przechodzenie na GOZ?
JK: Rzeczywiście Holandia jest liderem GOZ, w zasadzie plany, rozwiązania są wzorcowe dla innych krajów. Holandia nie posiada wielu złóż surowców mineralnych, dlatego przejście na GOZ i wykorzystanie surowców wtórnych pozwala zachować bezpieczeństwo łańcucha dostaw. Dodatkowo, takie działania są ściśle skorelowane z obniżeniem śladu węglowego, a więc z przeciwdziałaniem zmianom klimatu.
MS: Kto z uczestników gospodarki odegra największą rolę przy przechodzeniu na GOZ ? Producenci , którzy zaczną produkować zgodnie z zasadami GOZ? Konsumenci , którzy wymuszą zmiany na producentach , a może rządy?
JK: Obecnie to działalność rządu będzie kluczowa, ponieważ tutaj musi być jasny przekaz jaka jest polityka i strategia państwa. Widać ogromną lukę, która jest pomiędzy strategią , a rozwiązaniami prawnymi . Dlatego musi być odpowiednia komunikacja ze strony rządzących, za którą idą konkretne ustawy.
Kolejnym istotnym czynnikiem jest konsument, zwłaszcza młodzież, studenci. Większość badań wskazuje, że jakość powietrza, zmiany klimatu , jakość życia jest istotna dla młodego pokolenia. Zdając sobie sprawę, ze zmian klimatu i konieczności działań proekologicznych konsumenci będą wymuszać na producentach zmianę podejścia. Potrzebna jest również możliwość rozpoznawania produktów GOZ-owych , gdyż na tą chwile mamy wiele “eko” znaków, nie ma tutaj jednolitości, co wprowadza chaos informacyjny. Obecnie takie prace są prowadzone w Komisji Europejskiej i być może wkrótce podobnie jak oznakowanie klas efektywności energetycznej (z dodatkowymi informacjami podawanymi w kodach QR) pojawią się klasy wpływu na środowiskowo w całym cyklu życia.
Warto zobaczyć kody obowiązują od 1 września – https://bit.ly/3BahRdV
Dziękuję za rozmowę.
Dr hab. Joanna Kulczycka, prof. nadzw. AGH prodziekan ds współpracy i rozwoju na Wydziale Zarządzania AGH oraz kierownik Pracowni Badań Strategicznych w Instytucie Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią, Polskiej Akademii Nauk. Autor ponad 200 publikacji (artykułów naukowych, monografii i rozdziałów w monografiach). Uczestnik i członek licznych komisji i rad w UE i kraju. Organizator wielu konferencji i warsztatów w obszarze gospodarki o obiegu zamkniętym i wykorzystania metody oceny cyklu życia do analiz wpływu na środowisko procesów i produktów.
