Czy zdajemy sobie sprawę z faktu, że statystyczny Polak w ciągu jednego roku zużywa m.in. 1 339 kg węgla kamiennego, 94 kg soli, 7,3 kg miedzi i aż 2 268 kg piasków i żwirów?! A czy nie zastanawia nas odpowiedź na pytanie „Dlaczego tak dużo”. Tutaj odpowiedź jest niezwykle prosta, ale wciąż nie dla wszystkich oczywista. Mianowicie, przedmioty którymi się otaczamy i które sprawiają, że nasze życie jest wygodne, infrastruktura techniczna z której korzystamy (m.in. drogi i koleje), wytwarzanie i dystrybucja energii elektrycznej i cieplnej, produkcja przemysłowa, budynki w których na co dzień przebywamy, transport i komunikacja, rolnictwo, a nawet rozrywka powstały przy użyciu surowców mineralnych. Budowa typowego 150 m2 domu jednorodzinnego wymaga około 300 ton różnego rodzaju surowców budowlanych. Około ¾ typowego samochodu elektrycznego to metale. Metale ziem rzadkich i bor to niezastąpione składniki magnesów trwałych wykorzystywanych w technologii wiatrowej, a krzem metaliczny, gal, german, ind i bor – ogniw słonecznych. Przykłady można mnożyć, ale warto zapamiętać, że polska gospodarka aktualnie wykorzystuje 148 surowców mineralnych, dla których eksploatacja górnicza jest wciąż głównym źródłem pozyskiwania. Wobec powyżej przytoczonych liczb należy wyraźnie podkreślić, że działalność górnicza jest i pozostanie niezbędna, abyśmy mogli funkcjonować w nowoczesnym świecie i cieszyć się zdobyczami innowacyjnych technologii. Niestety recykling, odzysk metali i stopniowo implementowana gospodarka o obiegu zamkniętym – mimo, że ich znaczenie rośnie – nie są w stanie zaspokoić rosnącego zapotrzebowania. Prognozy wskazują bowiem, że do 2050 r. światowe wydobycie metali i produkcja biomasy będą musiały wzrosnąć o co najmniej 50%, a produkcja minerałów niemetalicznych o co najmniej 100%. Niezwykle ważnym motorem wzrostu zapotrzebowania będzie transformacja energetyczna u progu której stoją kraje UE.
Zapewne wśród wielu czytelników ten fakt budzi niepokój. Wszakże branża górnicza nie cieszy się dobrą opinią. Mylnie kojarzona w Polsce tylko z węglem, wzbudza raczej negatywne emocje w kontekście kosztów pracy oraz negatywnego wpływu na środowisko. W tych rozważaniach należy wyraźnie podkreślić iż krytyka górnictwa w coraz większym stopniu nie opiera się na faktach i wiedzy, lecz na ideologicznych stanowiskach i emocjach. O akceptacji górnictwa decyduje ocena szkód i zagrożeń, nie zaś ekonomiczne, społeczne, niekiedy i przyrodnicze jego pozytywne znaczenie. Niesie to za sobą konsekwencje dla krajowej branży wydobywczej. Poza istotnymi stratami wizerunkowymi przekłada się to na wiele negatywnych zjawisk. Należy wspomnieć m.in. o: dłuższych i droższych procedurach planistycznych i koncesyjnych, utracie inwestorów czy wręcz zamykaniu kopalń lub rezygnacji z projektu jeszcze na etapie przed eksploatacyjnym. Takie zjawiska są już obserwowane w kraju i przybierają formę protestów przeciwko rozwojowi kopalni w danym miejscu. W skali kraju znane są przypadki, kiedy to brak społecznej zgody na istnienie kopalni uniemożliwił podjęcie eksploatacji surowców tzw. strategicznych dla kraju (rud Zn-Pb, węgla brunatnego). Znacznie częściej blokowany jest rozwój mniejszych kopalń, pozyskujących surowce powszechnie i na szeroką skalę wykorzystywane choćby w budownictwie. W konsekwencji surowiec, którego nie możemy wydobyć w kraju musi być sprowadzony z zagranicy co uzależnia naszą gospodarkę i ma realny wpływ na bezpieczeństwo surowcowe kraju.
To negatywne zjawisko, w połączeniu ze stale rosnącym zapotrzebowaniem na surowce mineralne, wymaga pilnych działań. Ich podstawą powinna być właściwie realizowana edukacja surowcowa, która koncentrować się będzie na uwypukleniu aspektów i trendów decydujących o sile polskiego górnictwa, jego znaczeniu w gospodarce krajowej i na arenie międzynarodowej. Aktualnie tej gałęzi gospodarki poświęcane jest zdecydowanie zbyt mało czasu. Nie bez znaczenia jest również nacisk na pojęcie rekultywacji terenów górniczych, jako procesu który przywraca tereny zdegradowane działalnością wydobywczą do ich pierwotnego stanu, nadając im wielokrotnie istotne walory przyrodnicze i krajobrazowe. W skali kraju można przytoczyć setki przykładów miejsc, które niegdyś były miejscem eksploatacji kopalin, a teraz są niezwykle cennymi terenami służącymi turystyce i rekreacji. Ważne jest jednak, aby Ci którzy korzystają z uroków takich miejsc byli świadomi również ich historii.
W myśl przysłowia „czym skorupka za młodu nasiąknie…” Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN podjął działania mające na celu podnoszenie świadomości dzieci i młodzieży w zakresie znaczenia górnictwa oraz surowców mineralnych w życiu codziennym i gospodarce. Swoją misję edukacyjną realizuje w ramach projektu „Edukacja surowcowa elementem bezpieczeństwa surowcowego państwa” finansowanego w ramach programu Nauka dla Społeczeństwa Ministerstwa Edukacji i Nauki. Nadrzędnym celem projektu jest popularyzacja wiedzy o surowcach mineralnych i ich znaczeniu gospodarczym wśród dzieci i młodzieży, w szkołach podstawowych i ponadpodstawowych. Projekt dostarczał będzie kompleksową wiedzę o całym łańcuchu dostaw surowców, a więc od etapu poszukiwania złóż kopalin poprzez ich eksploatację, produkcję surowców mineralnych i ich użytkowanie, a także – tam gdzie to możliwe – recykling surowców, z uwzględnieniem kwestii odpowiedzialnej rekultywacji terenów pogórniczych. Szczególny nacisk położony zostanie na: 1) opracowanie materiałów i narzędzi pomocniczych do popularyzacji informacji w powyższej tematyce, 2) aktywizację dzieci i młodzieży do poszerzania wiedzy w zakresie pozyskiwania i wykorzystania surowców mineralnych oraz 3) pogłębienie wiedzy nauczycieli, a tym samym wzrost ich świadomości w zakresie pozyskiwania i znaczenia gospodarczego surowców mineralnych.
Brak akceptacji społecznej dla działalności górniczej powoduje, że niezbędne jest prowadzenie szeroko zakrojonych kampanii edukacyjnych z wiedzy o surowcach mineralnych zwłaszcza dla najmłodszego pokolenia, szczególnie w dobie powszechnej cyfryzacji. Chcąc wytłumaczyć młodemu człowiekowi, skąd biorą się podstawowe surowce zaspokajające jego potrzeby, musimy wskazywać przemawiające do wyobraźni przykłady. Kształtowanie i wzmacnianie świadomości surowcowej mieszkańców Polski ma również kluczowe znaczenie dla wdrażania standardów ochrony złóż kopalin. Przyczyni się ona bowiem do zrozumienia społecznego dla decyzji podejmowanych przez organy administracji geologicznej w zakresie ochrony złóż kopalin.
Młodzież i nauczycieli chcących pogłębić wiedzę w tym temacie zachęcamy do kontaktu i współpracy oraz śledzenia naszych działań na https://www.facebook.com/profile.php?id=100089220560705.
Publikacja powstała w ramach programu Ministra Edukacji i Nauki pod nazwą „Nauka dla Społeczeństwa”, nr projektu NdS/539771/2021/2022, kwota dofinansowania 257 830,00 zł, całkowita wartość projektu 257 830,00 zł.